Historia i kultura dawnych indian - INDIANIE OGÓLNIE

Indianie Ameryki Północnej / Indianie Ameryki Południowej / Eksploracja Ameryki przez Europejczyków /

[Definicja Indian]

Indianie [Rdzenni Amerykanie], czyli rdzenni mieszkańcy obu Ameryk, są prekolumbijskimi mieszkańcami Ameryki Północnej i Południowej oraz ich potomkami. Ci, którzy żyją w granicach dzisiejszych Stanów Zjednoczonych, składają się z licznych, odrębnych plemion, zespołów i grup etnicznych, z których wiele przetrwało jako nienaruszone, suwerenne narody.

Zdaniem serwisu źródłowego, większość autorytetów twierdzi, że pierwsze dowody na istnienie ludzi zamieszkujących Amerykę Północną wskazują, że przybyli tutaj z Eurazji ponad 13 000 lat temu, najprawdopodobniej przechodząc przez lądowy most Cieśniny Beringa, który istniał w epoce lodowcowej. Jednak niektórzy historycy uważają, że ludzie migrowali do Ameryk znacznie wcześniej, nawet 40 000 lat temu. Ci wcześni Paleo-Indianie rozprzestrzenili się po obu Amerykach, dzieląc się na setki odrębnych kulturowo narodów i plemion.

Zastosowanie terminu "Indianin" pochodzi od Krzysztofa Kolumba, który szukając Azji sądził, że przybył do Indii Wschodnich. Istnieje jednak wiele dowodów na poparcie udanych poszukiwań, które doprowadziły do powstania normandzkiej (Wikingowie) osady na Grenlandii, osady L'Anse aux Meadows w Nowej Fundlandii i potencjalnie innych osad około 500 lat przed lądowaniem Kolumba na Bahamach. Z punktu widzenia rdzennych Amerykanów, przekazy ustne wielu plemion wskazują, że żyły one tutaj od czasu ich powstania, o czym świadczy szeroka gama mitów o stworzeniu.

Obecnie naukowcy szacują, że zanim europejscy poszukiwacze przygód pojawili się w XV wieku, w obu Amerykach żyło już ponad 50 milionów ludzi. Spośród nich około 10 milionów mieszkało w regionie, który później stał się Stanami Zjednoczonymi. W miarę upływu czasu ci migranci i ich potomkowie parli na południe i wschód, dostosowując się po drodze. Wraz z tymi nowo przybyłymi nadeszły stulecia konfliktów i dostosowań między społeczeństwami Starego i Nowego Świata. Dzisiaj rdzenni Amerykanie stanowią około 1,5 procenta populacji Stanów Zjednoczonych, z których wielu nadal szczyci się tradycjami przodków - nadal uprawiającymi muzykę, sztukę i ceremonie, które miały miejsce wiele lat temu.

W różnych krajach, środowiskach i językach Ameryki stosowane bywają - obok nie zawsze i nie wszędzie szeroko akceptowanego określenia "Indianie" - także różne inne określenia o rozmaitym zasięgu stosowania, popularności, nacechowaniu i konotacjach. W Kanadzie oficjalnie są to First Nations ("Pierwsze Narody"), w Stanach Zjednoczonych - Native Americans ("Tubylczy Amerykanie") a także First Americans ("Pierwsi Amerykanie"), w Ameryce Łacińskiej są to zwykle Indigenas (tubylcy), istnieje też określenie Amerindians ("Amerindianie"), itp.

Poszczególne grupy, nazywane do dziś przez Europejczyków wspólnym nieprecyzyjnym określeniem "Indianie", miały zawsze własne nazwy dla siebie i swoich sąsiadów - w ich własnych językach oznaczające zwykle tyle co "(prawdziwi) ludzie". W czasach prekolumbijskich (i jakiś czas później) nie miały one natomiast świadomości wspólnoty rasowej, geograficznej czy kulturowej, odróżniającej ich od reszty "nie-Indian" z innych kontynentów. Także białych przybyszów Indianie traktowali zwykle początkowo jako jeszcze jedną grupę "obcych ludzi z daleka", dużo rzadziej zaś (i z oczywistych przyczyn bardzo krótko) - jako "wysłanników bogów" (Aztekowie, Inkowie, Majowie).

Dopiero stosunkowo niedawno, w czasach współczesnych, wśród większości indiańskich społeczności pojawiła się świadomość wspólnoty tubylczego pochodzenia, zbieżności historycznych losów, podobieństw obecnej sytuacji, problemów i dążeń. Do tej panindiańskiej świadomości (a także wciąż silne nierzadko poczucie własnej tożsamości plemiennej i etnicznej odrębności) odwołują się obecnie tubylcze samorządy, organizacje i ruchy społeczne (Krajowy Kongres Indian Amerykańskich (NCAI), Ruch Indian Amerykańskich (AIM), Zapatyści, Cocaleros), a także niektórzy indiańscy i nie-indiańscy działacze społeczno-polityczni (Benito Juárez, Evo Morales, Alejandro Toledo, Rigoberta Menchú Tum, Subcomandante Marcos).

Jak zaznaczono powyżej - w rozumieniu mainstream'owego pogądu w tej sprawie -Indianie przybyli w wielu falach migracyjnych z północno-wschodniej Azji pomostem lądowym istniejącym w miejscu dzisiejszej Cieśniny Beringa; najczęściej przyjmuje się, iż nastąpiło to 27-15 tysięcy lat temu (niektórzy badacze przesuwają tę datę nawet do 50-40 tysięcy w związku z migracjami morskimi); ostatnią falę przybyszów stanowiły 2 ludy paleoazjatyckie niezaliczane do Indian, tj. Eskimosi i Aleuci.
Podstawowe cechy fizyczne tych ludów: mongoloidalne - związane z azjatyckim pochodzeniem.
W wyniku przystosowania do zróżnicowanych warunków przyrodniczych powstała wśród Indian różnorodność kultur i typów gospodarki: od rozproszonych grup zbieracko-łowieckich, do wysoko zorganizowanych cywilizacji Mezoameryki i obszaru andyjskiego.
Indianie wykazywali również znaczne zróżnicowanie językowe; w końcu XV w.-początku XVI w., tzn. w okresie odkrycia i podboju Ameryki, liczbę języków ocenia się na 2 tysiące; Indianie zamieszkiwali wówczas cały obszar Ameryki z wyjątkiem Arktyki; wśród badaczy nie ma zgodności co do liczby Indian w tym okresie; najniższa ocena wynosi 4,2 mln, najwyższa - 60 mln; najczęściej ich liczbę szacuje się na ok. 47 mln, przy bardzo nierównomiernym rozmieszczeniu: ok. 45 mln Indian zamieszkiwało Amerykę Środkową i Południową (ponad 2/3 tej liczby stanowili mieszkańcy Mezoameryki i środkowych Andów), a ok. 2 mln - obszar na północ od Meksyku. Obecnie w Ameryce Łacińskiej żyje ok. 18,5 mln Indian i ok. 4 mln w Ameryce Północnej. Ówczesne zróżnicowanie form adaptacji do środowiska przyrodniczego stanowi podstawę wyodrębnienia kilkunastu obszarów (areałów) kulturowych - ogólnie dzieli się ich na Indian Północnoamerykańskich oraz Indian Południowoamerykańskich (w tym Indian Środkowoamerykńskich).

Chociaż niektóre rdzenne ludy obu Ameryk były tradycyjnie ludami łowiecko-zbierackimi - a wiela wiele z nich, zwłaszcza w dorzeczu Amazonki , nadal jest nimi - niektóre jednak grupy i ludy uprawiały zawansowane rolnictwo .
Podczas gdy niektóre społeczeństwa były w dużym stopniu uzależnione od rolnictwa, inne praktykowały mieszankę rolnictwa, łowiectwa i zbieractwa. W niektórych regionach rdzenni mieszkańcy stworzyli monumentalną architekturę, zorganizowane na dużą skalę miasta, miasta-państwa, system wodzowski, stany społeczne, a nawet królestwa i imperia. Niektóre ludy posiadały rowiniętą w różnym stopniu wiedzę z zakresu inżynierii, architektury, matematyki, astronomii, sztuki pisania, fizyki, medycyny, nasadzeń i nawadniania, geologii, górnictwa, metalurgii, rzeźby i złotnictwa.

Wiele części Ameryk jest nadal zamieszkanych przez ludy tubylcze; niektóre kraje mają znaczną populację indiańską zwłaszcza Boliwia , Kanada , Ekwador , Gwatemala , Meksyk , Peru i Stany Zjednoczone .
W obu Amerykach mówi się co najmniej tysiącem różnych rdzennych języków . Niektóre z tych języków, takie jak Keczua , Aymara , Guarani , języki Majów i Nahuatl, liczone są w milionach.
Wiele grup utrzymuje najróżniejsze przejawy i tradycje rdzennych praktyk kulturowych w różnym stopniu, w tym religię,organizację społeczną i tradycyjne żródła utrzymania.
Jak większość kultur, z biegiem czasu, kultury specyficzne dla wielu ludów rdzennych amerykanów ewoluowały w kierunku uwzględniającym tradycyjne aspekty kulturowe w połąceniu ze współczesnością.

Niektóre jednak ludy rdzennych amerykanów nadal żyją we względnej izolacji od kultury zachodniej, a kilka z nich nadal uważa się za ludy bez jakiegokolwiek kontaktu ze światem kultury współczesnej.

[patrz także omówienie kultur poszczególnych obszarów geograficzno - historycznych: Kultura Indian Ameryki Pólnocnej / Kultura Indian Ameryki Południowej / Kultura Indian USA / Panindianizm / ]

Plemiona Indian - rozmieszczenie

(cyt za naukowiec.org)

Indianie to pierwotni (rdzenni) mieszkańcy obu kontynentów amerykańskich, bytujący tam zanim rozpoczęła się kolonizacja. Najbardziej prawdopodobna hipoteza mówi, że są to przybysze z północno-wschodnich terenów Azji, którzy przedostali się na kontynent amerykański przez Cieśninę Beringa, znajdującą się wówczas w fazie zlodowacenia.
Są ludnością bardzo zróżnicowaną wewnętrznie ze względu na różne warunki przyrodniczo-klimatyczne na obszarach, które zasiedlili. Inne potrzeby przystosowawcze przyczyniły się do ewolucji różnorodnych przystosowań jeśli chodzi o organizmy jak również do różnorodnych sposobów przetrwania, głównie typów i rodzajów gospodarki.

Główne plemiona Ameryki Północnej to: Atapaskowie, Algonkini, Kwakiutlowie, Tsimshian, Haida, Tlingit, Nutka, Flathead, Klamath, Modoc, Nez Percé, Sahaptin, Szoszoni, Yakima Arapaho, Czarne Stopy, Czejenowie, Kiowa, Komancze i Siuksowie, Osedżowie, Paunisi, Kaddo, Mandanowie, Omaha, Irokezów, Huronów, Delawarów, Mohikanów, Czerokezi, Chickasaw, Choctaw Krikowie, Seminole, Szoszoni, Pajuci i Ute, Pueblo (Hopi, Zuni), Pimowie, Papago, Yuma, Apacze, Nawahowie, Mogollon, Anasazi, Hohokam, Pueblo oraz Yuma.

Główne plemiona Ameryki Południowej to: Olmekowie, Teotihuacán, Monte Albán Zapoteków, Tikal, Uaxactún i Copán Majów, Nahua, Tepaneków, Azteków, Arawakowie, Guaraní, Karaibowie, Tucano, Tupi, Abipon, Ayoreó, Mataco, Mbaya, Ona, Tehuelcze, Toba, Alakalufowie, Yahgan, Achagua, Guahibo, Yaruro, Akuriyó, Guajá, Hoti, Makú, Nambiquara, Sirionó, Yuqui.

Według geograficznego rozmieszczenia Indian istotnym jest fakt, że w jednym regionie zamieszkuje obok siebie kilka różnych plemion.