Indiańskie plemiona USA- APACZE Chiricahua

APACZE Chiricahua

Zobacz także
Hiszpańscy Eksploratorzy Ameryki Północnej (Spanish explorers of North America)

Chiricahua ( / ? t? ?r ? k ?? w ? / strzegotać -i- KAH -w? )
to zespół z Apache Indian .

Z siedzibą w południowych równinach i południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych, Chiricahua (Tsokanende) są spokrewnione z innymi grupami Apache: Ndendahe (Mogollon, Carrizaleno), Tchihende (Mimbreno), Sehende (Mescalero), Lipan, Salinero, Plains (Kiowa) Apacze i Apacze Zachodni.

Chiricahua historycznie dzieliło wspólny obszar, język, zwyczaje i splecione relacje rodzinne z innymi Apaczami.
W czasie kontaktu z Europą posiadali terytorium 15 milionów akrów (61 000 km 2 ) w południowo-zachodnim Nowym Meksyku i południowo-wschodniej Arizonie w Stanach Zjednoczonych oraz w północnej Sonorze i Chihuahua w Meksyku .

Dziś Chiricahua należą do trzech uznanych przez władze federalne plemion w Stanach Zjednoczonych: plemienia Apaczów z Fort Sill , położonego w pobliżu Apache w stanie Oklahoma , z małym rezerwatem poza Deming w stanie Nowy Meksyk ; Mescalero Apache pokolenia Zastrzeżenie Mescalero najbliższej Ruidoso, Nowy Meksyk ; oraz plemię Apaczów San Carlos w południowo-wschodniej Arizonie.

Lokalizacja plemion Apaczów pod koniec XVIII wieku (Ch - Chiricahua, WA - Zachodni Apaczowie , M - Mescalero , J - Jicarilla , L - Lipan , Pl - Plains Apache , N - Navajo , osobna ludność mówiąca pokrewnym językiem)

Spis treści:

1 Nazwa
2 Kultura i organizacja
3 Historia
3.1 Relacje Europa-Apacze
3.2 Działania wojenne
4 Zespoły (szczepy)

Dzisiejsze pierwotne lokalizacje ludów Apaczów (skala i kolory jak wyżej)

Nazwa

Chiricahua Apache, pisane również jako Chiricagui , Apaches de Chiricahui , Chiricahues , Chilicague , Chilecagez i Chiricagua , otrzymały tę nazwę od Hiszpanów. White Mountain Coyotero Apache , w tym Cibecue i Bylas grup Zachodniej Apache , w odniesieniu do Chiricahua pod nazwą Ha'i'ąhá , natomiast San Carlos Apache nazywa je Hák'ąyé co oznacza "Eastern Sunrise", czy "Ludzie na wschodzie". Czasami zaadaptowali tę nazwę i określali się również jako:Ha'ishu Na gukande ("Ludzie wschodu słońca"). Mescalero Apache nazywa pasma Zachodnia Apache i Chiricahua do ich zachodzie Shá'i'áode ( "Zachodnia Apache Ludzie", "Ludzie z zachodem słońca", "ludzi Zachodu"), odnosząc się jedynie do Chiricahuas używali Ch 'úk'ânéode ("Ludzie z grzbietu lub zbocza góry [zrobiony z luźnych skał]") lub czasami Ta'aa'ji k'ee'déokaa'ode ("Ci, którzy są przykryci [z zamkami]"). Navajo odnoszą się do Chiricahua jako Chíshí ("Lud Południa").

Autonim Chiricahua lub nazwa, pod którą się odnoszą, to po prostu (w zależności od dialektu) Nde, Ne, Néndé, Héndé , Hen-de lub one ("Lud, Ludzie", "Lud"); nigdy nie nazywali siebie "Apaczami". Chiricahua odnosili się do obcych, takich jak Amerykanie, Meksykanie czy inni Indianie, jako Enee , ?dáa lub Indah / N'daa . Słowo to ma dwa możliwe znaczenia, pierwsze to "dziwni ludzie, nie- Apaczowie" lub "wróg", ale innym jest "oko". Czasami mówi się, że wszyscy Apaczowie odnosili się do Amerykanów i europejskich osadników (z wyjątkiem Meksykanów) jako Bi'ndah-Li'ghi' / Bi'("Białe Oczy"), ale wydaje się, że nazwa pochodzi od zespołów Mescalero i Lipan Apache, ponieważ zespoły Chiricahua nazywały ich Daadatlijende , co oznacza "ludzie o niebieskich/zielonych oczach" lub Indaa?igáí / Indaa?igánde, co oznacza "osoby o białej skórze lub bladej skórze" lub dosłownie "Dziwni ludzie nie-Apaczowie, którzy są białoskórzy"). "Ligáí " oznacza "jest biały" [3] lub można to przetłumaczyć jako "jest blady". í na końcu zwykle tłumaczy się jako "ten, który jest", ale w kontekście istot ludzkich może oznaczać "grupę, która jest".

Kultura i organizacja
Kilka luźno powiązanych zespołów Apache zostało niewłaściwie znanych jako Chiricahua. Obejmowały one Chokonen ( recte : Tsokanende), Chihenne (recte: Tchihende), Nednai ( Nednhi ) i Bedonkohe (recte, oba razem: Ndendahe). Dziś wszystkie są powszechnie określane jako Chiricahua, ale historycznie nie były one jednym zespołem ani tym samym podziałem Apaczów, a dokładniej określano je jako "Central Apaches".

Wiele innych zespołów i grup posługujących się językiem Apaczów znajdowało się na terenie wschodniej Arizony i południowo-zachodniej Ameryki. Zespoły, które są dziś zgrupowane pod nazwą Chiricahua, miały razem długą historię: zawierały związki małżeńskie i żyły obok siebie, a także od czasu do czasu walczyły ze sobą. Utworzyli zarówno krótkotrwałe, jak i dłuższe sojusze, które spowodowały, że uczeni zaklasyfikowali ich jako jeden naród. [4]

Grupy Apachean i narody Navajo były częścią Athabaskan migracji do kontynentu północnoamerykańskiego z Azji, po drugiej stronie Cieśniny Beringa z Syberii . Gdy ludzie przenosili się na południe i wschód do Ameryki Północnej, grupy rozpadały się i z czasem różnicowały się pod względem języka i kultury. Niektórzy antropolodzy uważają, że Lipan Apache i Navajo zostały zepchnięte na południe i zachód do obszaru obecnego Nowego Meksyku i Arizony pod naciskiem innych Indian Great Plains , takich jak Comanche i Kiowa. Wśród ostatnich takich rozłamów znalazły się te, które doprowadziły do ??powstania różnych grup Apaczów, z którymi zetknęli się późniejsi Europejczycy: południowo-zachodnich grup Apaczów i Navajo. Chociaż obie mówiące formy południowego Athabaskanu, Navajo i Apache stały się kulturowo odrębne.

"Chihenne (Czihende)", "Nednai/Nednhi (Ndendahe)" i "Bedonkohe" zawierały czasami związki małżeńskie z Mescalero Bands z Nowego Meksyku i Chihuahua i zawierały z nimi sojusze; dlatego ich krewni Mescalero znali nazwy zespołów Chiricahua i lokalnych grup: Chíhéode ("Ludzie Czerwonej Farby Ceremonialnej", "Ludzie Czerwonej Farby Ceremonialnej"), Ndé'ndaa'ode / Ndé'ndaaode ("Ludzie Apaczów" którzy żyją wśród) wrogów") i Bidáo'kaode / Bidáo'kahéode ("Ludzie, których spotkaliśmy ", "Ludzie, których spotkaliśmy"), The Mescalero używają terminu -ode, -éode, -néode lub - héode ("ludzie") zamiast Chiricahua Nde, Ne, Néndé, Héndé, Hen-de lub one ("ludzie"

Historia
Dalsze informacje: Apache Wars

Ba-keitz-ogie (żółty kojot), zwiadowca armii amerykańskiej
Tsokanende ( Chiricahua dzielenie) Apache kiedyś doprowadził od początku 18 wieku od wodzów jak Pisago Cabezón , Relles , Posito Moraga , Yrigollen , Tapilá , Teboca , Vívora , Miguel Narbona , Esquinaline i wreszcie Cochise (których nazwy pochodzi od apaskiego słowa Cheis, co oznacza "mający jakość dębu"), a po jego śmierci jego synowie Tahzay, a później Naiche , pod opieką wodza wojennego Cochise i szwagraNahilzay i niezależne wodzowie Chihuahua , Ulzana , Skinya i Pionsenay ; Lud Tchihende ( Mimbreno ) był prowadzony w tym samym okresie przez wodzów takich jak Juan José Compa , Fuerte znany również jako Soldado Fiero , Mangas Coloradas , Cuchillo Negro , Delgadito , Ponce, Nana , Victorio , Loco , Mangus ; Ndendahe ( Mogollón i Carrizaleno / Janero) Ludowi Apaczów tymczasem przewodził Mahko, a po nim Mano Mocha , Coleto Amarillo , Luis , Laceres , Felipe , Natiza i wreszcie Juh i Goyaalé (znani Amerykanom jako Geronimo). Po śmierci Victorio, Nana, Geronimo, Mangus (najmłodszy syn Mangasa Coloradasa) i najmłodszy syn Cochise, Naiche, byli ostatnimi przywódcami środkowych Apaczów, a ich mieszana grupa Apache była ostatnią, która nadal opierała się kontroli rządu USA nad amerykańskim Południowym Zachodem . [5]

Relacje Europa-Apacze
Od początku stosunków europejsko-amerykańskich/Apaczów istniał między nimi konflikt, ponieważ rywalizowali o ziemię i inne zasoby oraz mieli bardzo różne kultury. Ich spotkania poprzedziło ponad 100 lat hiszpańskich kolonialnych i meksykańskich najazdów i osadnictwa na ziemiach Apaczów. [6] Osadnicy ze Stanów Zjednoczonych byli nowicjuszami w rywalizacji o ziemię i zasoby na południowym zachodzie , ale odziedziczyli jej złożoną historię i wnieśli ze sobą własne podejście do Indian amerykańskich i sposobu użytkowania ziemi. Na mocy traktatu z Guadalupe Hidalgo z 1848 r. Stany Zjednoczone wzięły na siebie odpowiedzialność za zapobieganie i karanie transgranicznych wtargnięć Apaczów, którzy najeżdżali Meksyk. [7]

Apaczowie traktowali amerykańskich kolonistów ambiwalentnie, aw niektórych przypadkach werbowali ich jako sojuszników we wczesnych latach przeciwko Meksykanom. W 1852 r. Stany Zjednoczone i niektóre państwa Chiricahua podpisały traktat, ale miał on niewielki trwały skutek. [8] W latach pięćdziesiątych XIX wieku amerykańscy górnicy i osadnicy zaczęli przenosić się na terytorium Chiricahua, rozpoczynając wkroczenie, które zostało wznowione podczas migracji na południowy zachód w poprzednich dwóch dekadach.

To zmusiło lud Apaczów do zmiany życia jako nomadów, wolnych na ziemi. Armia amerykańska pokonała ich i zmusiła do życia w rezerwacie, na ziemiach nieprzystosowanych do rolnictwa na własne potrzeby, które Stany Zjednoczone zaproponowały jako model cywilizacji. Dziś Chiricahua zachowują swoją kulturę tak bardzo, jak to możliwe, jednocześnie nawiązując nowe relacje z otaczającymi ich narodami. Chiricahua są żywą i tętniącą życiem kulturą [9], częścią większej amerykańskiej całości, a jednak wyróżniającą się na podstawie ich historii i kultury.

Działania wojenne
Mimo że żył spokojnie z większości Amerykanów na terytorium Nowego Meksyku do około 1860 roku [10] Chiricahua stawała się coraz bardziej wrogie wobec amerykańskiej ingerencji w południowo po szereg prowokacji doszło między nimi.

W 1835 roku Meksyk wyznaczył nagrodę za skalpy Apaczów, co jeszcze bardziej zaogniło sytuację. W 1837 r. szef Warm Springs Mimbrenos i słynny najeźdźca, Soldado Fiero, znany również jako Fuerte, został zabity przez meksykańskich żołnierzy garnizonu w Janos (tylko dwa dni podróży od Santa Rita del Cobre), a jego syn Cuchillo Negro zastąpił go jako szef wódz i wyruszył na wojnę przeciwko Chihuahua w celu zemsty. W tym samym 1837 roku Amerykanin John (znany również jako James) Johnson zaprosił Coppermine Mimbrenos w rejonie Pinos Altos do handlu ze swoją partią (w pobliżu kopalń w Santa Rita del Cobre w Nowym Meksyku), a kiedy zebrali się wokół koca na którym pinole(zmielona mąka kukurydziana), Johnson i jego ludzie otworzyli ogień do Chihenne za pomocą karabinów i ukrytej armaty załadowanej złomem żelaza, szkłem i łańcuchem. Zabili około 20 Apaczów, w tym szefa Juana José Compá . [11] Mówi się, że Mangas Coloradas był świadkiem tego ataku, który przez wiele lat rozpalał pragnienie zemsty jego i innych wojowników Apaczów; poprowadził ocalałych w bezpieczne miejsce, a następnie wraz z Cuchillo Negro zemścił się na Mimbreno. Historyk Rex W. Strickland twierdził, że Apacze przybyli na spotkanie z własnymi zamiarami zaatakowania partii Johnsona, ale zostali zaskoczeni. [12] W 1839 łowca skalpów James Kirker został zatrudniony przez Roberta McKnighta do ponownego otwarcia drogi do Santa Rita del Cobre.

Po zakończeniu wojny amerykańsko-meksykańskiej (1848) i zakupie Gadsden (1853) Amerykanie zaczęli wchodzić na terytorium w większej liczbie. Zwiększyło to możliwości incydentów i nieporozumień. W każdym razie Apacze, w tym Mangas Coloradas i Cuchillo Negro, nie byli początkowo wrogo nastawieni do Amerykanów, uważając ich za wrogów własnych meksykańskich wrogów.

Cuchillo Negro, z Ponce, Delgadito , Victorio i innymi wodzami Mimbreno, podpisali traktat w Fort Webster w kwietniu 1853 r., ale wiosną 1857 r. armia amerykańska rozpoczęła kampanię pod dowództwem płk. Benjamina LE deBonneville, płk. Dixon S. Miles (3° kawalerii z Fort Thorn) i pułkownik William W. Loring (dowodzący pułkiem strzelców konnych z Albuquerque), przeciwko Apachom Mogollon i Coyotero: indiańscy zwiadowcy Pueblo Loringa odkryli i zaatakowali ranczerię Apaczów w kanionie de Los Muertos Carneros (25 maja 1857), gdzie Cuchillo Negro i niektórzy Mimbreno Apache odpoczywali po nalocie na Navahos. Niektórzy Apaczowie, w tym sam Cuchillo Negro, zostali zabici.

W grudniu 1860 r., po kilku złych incydentach sprowokowanych przez górników dowodzonych przez Jamesa H. Tevisa w rejonie Pinos Altos, Mangas Coloradas udał się do Pinos Altos w Nowym Meksyku, aby spróbować przekonać górników do opuszczenia obszaru, który kochał i do wyjazdu do Sierra Madre i szukali tam złota, ale przywiązali go do drzewa i mocno go ubili. [13] Jego wyznawcy Mimbreno i Ndendahe oraz pokrewne bandy Chiricahua były rozdrażnione traktowaniem ich szanowanego wodza. Mangas był tak samo wielkim wodzem w kwiecie wieku (w latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku), wraz z Cuchillo Negro, jakim stał się wtedy Cochise. [14]

W 1861 roku armia amerykańska schwytała i zabiła niektórych krewnych Cochise w pobliżu przełęczy Apache , co stało się znane jako afera Bascoma . Pamiętając, jak Cochise uciekł, Chiricahua nazwał incydent "przeciąć namiot". [15] W 1863 r. gen. James H. Carleton rozpoczął nową kampanię przeciwko Mescalero Apache, a kpt. Edmund Shirland (10 kalifornijska kawaleria) zaprosił Mangasa Coloradasa na "parley", ale po tym, jak wszedł do obozu w USA aby wynegocjować pokój, wielki wódz Mimbreno został aresztowany i skazany w Fort McLane, gdzie prawdopodobnie na rozkaz gen. Josepha R. Westa Mangas Coloradas został zabity przez żołnierzy amerykańskich (18 stycznia 1863). Jego ciało zostało okaleczone przez żołnierzy, a jego lud był rozwścieczony jego morderstwem. Chiricahua zaczęli uważać Amerykanów za "wrogów, których im przeciwstawiamy". Od tego czasu przez kolejne 23 lata prowadzili niemal nieustanną wojnę z osadnikami amerykańskimi i armią. Cochise , jego brat-in-law Nahilzay (szef wojna ludzi Cochise za), Chihuahua , Skinya , Pionsenay , Ulzana i inni wodzowie walczące stało się koszmarem dla osadników i garnizonów wojskowych i patroli. W międzyczasie wielki Victorio , Delgadito(wkrótce zabity w 1864), Nana , Loco , młody Mangus (ostatni syn Mangasa Coloradasa) i inni pomniejszy wodzowie poprowadzili na wojennej ścieżce Mimbrenos, kuzynów i sojuszników Chiricahua, a Juh poprowadził Ndendahe (razem Nednhi i Bedonkohe).

W 1872 roku generał Oliver O. Howard z pomocą Thomasa Jeffordsa wynegocjował pokój z Cochise . Stany Zjednoczone utworzyły rezerwat Chiricahua Apache z Jeffords jako amerykańskim agentem, w pobliżu Fort Bowie w Arizonie. Pozostał otwarty przez około 4 lata, podczas których zmarł wódz Cochise (z przyczyn naturalnych). [16] W 1876, około dwa lata po śmierci Cochise, Stany Zjednoczone przeniosły Chiricahua i kilka innych zespołów Apache do San Carlos Apache Indian Reservation , wciąż w Arizonie. Była to odpowiedź na publiczne oburzenie po zabójstwach Orizoby Spence i Nicholasa Rogersa w Sulpher Springs. [17]ludzie gór nienawidzili pustynnego środowiska San Carlos, a niektórzy często zaczęli opuszczać rezerwat, a czasem napadać na okolicznych osadników.

Poddali się generałowi Nelsonowi Milesowi w 1886 roku. Najbardziej znanym przywódcą wojowników "renegatów", chociaż nie uważano go za "wodza", był silnym i wpływowym Geronimo . On i Naiche (syn Cochise i dziedziczny przywódca po śmierci Tahzay) razem kierowali wieloma rebeliantami podczas tych ostatnich kilku lat wolności.

Droga wjazdowa do pomnika narodowego Chiricahua
Stworzyli oni fortecę w górach Chiricahua , których część znajduje się obecnie w Chiricahua National Monument , i po drugiej stronie Willcox Playa na północnym wschodzie, w górach Dragoon (wszystkie w południowo-wschodniej Arizonie). W późnych czasach pogranicza Chiricahua rozciągała się od San Carlos i Białych Gór w Arizonie, do sąsiednich gór południowo-zachodniego Nowego Meksyku wokół obecnego Srebrnego Miasta i w dół do górskich sanktuariów Sierra Madre (północnego Meksyku). Tam często dołączali do swoich krewnych Nednai Apaczów.

Generał George Crook , a następnie oddziały generała Milesa, wspomagane przez zwiadowców Apaczów z innych grup, ścigali wygnańców, dopóki się nie poddali. Meksyk i Stany Zjednoczone wynegocjowały porozumienie umożliwiające ich oddziałom ścigającym Apaczów dalsze wkraczanie na swoje terytoria. [18] Uniemożliwiło to grupom Chiricahua wykorzystanie granicy jako drogi ucieczki, a ponieważ miały mało czasu na odpoczynek i rozważenie kolejnego ruchu, zmęczenie, wyniszczenie i demoralizacja ciągłych polowań doprowadziły do ??ich kapitulacji.

Ostatnie 34 obrońców, w tym Geronimo i Naiche, poddały się jednostkom sił generała Milesa we wrześniu 1886 roku. Ze stacji Bowie w Arizonie zostali zabrani wraz z większością pozostałych Chiricahua (jak również zwiadowcami armii Apache). ) i zesłany do Fort Marion , na Florydzie . Co najmniej dwóch wojowników Apaczów, Massai i Grey Lizard, uciekło z samochodu więziennego i wróciło do San Carlos w Arizonie w 1200-milowej (1900 km) podróży do swoich ziem przodków.

Po wielu zgonach Chiricahua w więzieniu Fort Marion w pobliżu St. Augustine na Florydzie ocaleni zostali przeniesieni najpierw do Alabamy , a później do Fort Sill w stanie Oklahoma . Kapitulacja Geronimo zakończyła wojny indyjskie w Stanach Zjednoczonych. [19] Jednak inna grupa Chiricahua (znana również jako Nameless Ones lub Bronco Apache ) nie została schwytana przez siły amerykańskie i odmówiła poddania się. Uciekli przez granicę do Meksyku i osiedlili się w odległej Sierra Madregóry. Tam budowali ukryte obozy, napadali na domy dla bydła i innych zapasów żywności oraz prowadzili okresowe wymiany ognia z jednostkami armii meksykańskiej i policji. Większość została ostatecznie schwytana lub zabita przez żołnierzy lub prywatnych ranczerów uzbrojonych i upoważnionych przez rząd meksykański. [20]

Ostatecznie pozostali przy życiu więźniowie Chiricahua zostali przeniesieni do rezerwatu wojskowego Fort Sill w Oklahomie. W sierpniu 1912 r. aktem Kongresu USA zostali zwolnieni ze statusu jeńców wojennych, ponieważ uważano, że nie stanowią dalszego zagrożenia. Chociaż obiecano im ziemię w Fort Sill, napotkali opór lokalnych społeczności spoza Apache. Dostali wybór pozostania w Fort Sill lub przeniesienia się do rezerwatu Mescalero w pobliżu Ruidoso w Nowym Meksyku. Dwie trzecie grupy, 183 osoby, wybrało wyjazd do Nowego Meksyku, podczas gdy 78 pozostało w Oklahomie. [21]Ich potomkowie nadal mieszkają w tych miejscach. W tamtym czasie nie pozwolono im wrócić do Arizony z powodu wrogości z powodu długich wojen. w 1912 wiele różnych zespołów Apache powróciło na ziemie San Carlos Apache po ich uwolnieniu z rezerwatu Fort Sill Apache.

Zespoły

Chiricahua Apache, gdy przybyli do Carlisle Indian School w Pensylwanii

Goyaalé ( Geronimo ), w rodzimym stroju

Ka-e-te-nay [ fi ] , szef, Warm Springs Apaches

Loco , szef Apaczów Warm Springs

Bonito, wódz Chiricahua

Viola i Agnes Chihuahua, Chiricahua, sfotografowane w rezerwacie Mescalero Apache w 1916 roku.

Hattie Tom, Chiricahua Apache, sfotografowany przez Franka Rineharta
W kulturze Chiricahua "zespół" jako jednostka był znacznie ważniejszy niż amerykańska czy europejska koncepcja "plemienia". Chiricahua nie mieli dla siebie imienia (autonimu) jako ludu. Nazwa Chiricahua jest najprawdopodobniej hiszpańskim tłumaczeniem słowa Opata Chihuicahui lub Chiguicagui ("góra dzikiego indyka") dla Gór Chiricahua , później przekształconego w Chiricahui/Chiricahua. Terytorium plemienia Chiricahua obejmowało dzisiejszą południowo-wschodnią Arizonę, południowo-zachodni Nowy Meksyk, północno-wschodnią Sonorę i północno-zachodnią Chihuahua. Pasmo Chiricahua rozciągało się na wschód aż do doliny Rio Grande w Nowym Meksyku i na zachód aż do doliny rzeki San Pedro w Arizonie, na północ od Magdalenytuż poniżej dzisiejszego korytarza Hwy I-40 w Nowym Meksyku i z miastem Ciudad Madera (276 km na północny zachód od stolicy stanu, Chihuahua i 536 km na południowy zachód od Ciudad Juárez (dawniej znany jako Paso del Norte ) na Meksyku-Stany Zjednoczone granica ), jako ich najbardziej wysunięty na południe zasięg. [22]

Według Morrisa E. Oplera (1941), Chiricahua składały się z trzech zespołów:

Chíhéne lub Chííhénee" "Ludzie czerwonej farby" (znani również jako Eastern Chiricahua, Warm Springs Apache, Gilenos , Ojo Caliente Apache, Coppermine Apache, Copper Mine, Mimbrenos , Mimbres , Mogollones, Tcihende),
Ch'úk'ánéń lub Ch'uuk'anén "Grzbiet Ludu Górskiego" (znany również jako Central Chiricahua, Ch'ók'ánéń , Cochise Apache, Chiricahua właściwa, Chiricaguis, Tcokanene ) lub Ludzie Wschodu;
Ndé'indaaí lub Nédnaa'í "Lud Wrogów" lub "Lud Apaczów (którzy żyją wśród) Wrogów" [23], znani jako Southern Chiricahua, Pinery Apache, Bronco Apache, Ne'na'i ) lub "ci przed koniec".
Schroeder (1947) wymienia pięć zespołów:

Mogollon
Kopalnia miedzi
Mimbres
Ciepła wiosna
Chiricahua właściwa
Plemię Chiricahua-Warm Springs Fort Sill Apache w Oklahoma mówią, że mają cztery zespoły w Fort Sill: (niektóre z Arizona Apaczów nie wrócił do San Carlos lub Fort Apache, White Mountain Apache wojownika rzęs jest pochowany w Fort Sill cememtry, Southern Tonto Apache Chief / Scout Hosay jest pochowany na cmentarzu w Fort Apache, Hosay ma dziś rodzinę w Fort Sill i San Carlos)

Chíhéne (recte Tchi-he-nde , bardziej poprawnie znane jako zespoły Warm Springs i Coppermine Mimbreno, Chinde ),
Chukunen (recte Tsoka-ne-nde , znany również jako zespół Chiricahua, Chokonende),
Bidánku (recte Bedonkohe Ndendahe , znany również jako Bidanku, Bronco),
Ndéndai ( prosto Nednhi Ndendahe , znany również jako Ndénai, Nednai).
Dzisiaj używają słowa Chidikáágu (pochodzącego od hiszpańskiego słowa Chiricahua ) w odniesieniu do Chiricahua w ogólności, a słowa Indé w odniesieniu do Apaczów w ogóle.

Inne źródła wymieniają te i inne zespoły (tylko lokalne grupy Chokonen i Chihuicahui z zespołu Chokonen były uważane przez członków plemienia Chiricahua za prawdziwy lud Chiricahua ):

Chokonen , Chukunende lub Tsokanende [24] (znane również jako Ch'ók'ánéń, Tsoka-ne-nde, Tcokanene, Chu-ku-nde, Chukunen, Ch'úk'ánéń, Ch'uuk'anén, Chuukonende lub Ch' úk'ânéone - "Grzbiet ludu górskiego", właściwy lub Central Chiricahua) [25]
Grupa lokalna Chokonen (mieszkała na zachód od Safford w Arizonie, wzdłuż górnego biegu rzeki Gila , wzdłuż rzeki San Francisco na północy do Gór Mogollon w Nowym Meksyku na wschodzie i doliny San Simon na południowym zachodzie, północno-wschodnia grupa lokalna - dowodzony przez wodza Chihuahua (Kla-esh) i jego drugiego (wodza wojennego) i brata Ulzanę )
Grupa Chihuicahui (mieszkała w południowo-wschodniej Arizonie w Górach Huachuca ("Wa-CHOO-ka"; nazwa Apache oznacza "górę grzmotów") na zachód od rzeki San Pedro , na północnym zachodzie wzdłuż linii dzisiejszych Benson , Johnson, Willcox , i na północ wzdłuż rzeki San Simon na wschód od południowo-zachodniego Nowego Meksyku, kontrolowali południowe góry Pinaleno , Winchester , Dos Cabezas , Chiricahua, Dragoon i Mule , znane również jako Apache Gór Huachuca lub pod nazwą Shaiahene ("Ludzie Zachodu"). Sunset People"), południowo-zachodnia grupa lokalna - kierowana przez Cochise (Kuu'chish)("drewno [dębowe]"), a po nim przez jego synów, stąd znani jako Chishhéone ("Ludzie Drewna", "Ludzie Drewna") lub Cochise Apache .)
Cai-a-he-ne grupa lokalna ('Sun Goes Down People, czyli Ludzie Zachodu', byli najbardziej wysuniętą na zachód ze wszystkich Chihuicahui, zachodnia grupa lokalna)
Grupa lokalna Tse-ga-ta-hen-de / Tséghát'ahéone ("Rock Pocket People", "Ludzie obok skał", "Ludzie z boku skał", mieszkali w górach Chiricahua )
Grupa lokalna Dzil-dun-as-le-n / Tsétáguagáone ("Skały u podnóża Grass-Expanse", "Lud równin wśród skał", "Lud skalistych równin", "Lud wśród białych skał" , mieszkał w Górach Dragonów - według Christiana Naiche Jr. była to lokalna grupa Cochise)
Grupa lokalna Dzilmora (w południowo-zachodnim Nowym Meksyku w Alamo Hueco , Little Hatchet i w Big Hatchet Mountains (które były znane Apaczom jako Dzilmora ), południowo-wschodnia grupa lokalna)
Grupa lokalna Animas (mieszkała na południe od Rio Gila i na zachód od doliny San Simon w górach Peloncillo (nazywana przez Apache Dziltilcil - "Czarna Góra") wzdłuż granicy Arizona-Nowy Meksyk na południe od kanionu Guadalupe i na wschód w Animas Valley and Animas Mountains w południowo-zachodnim Nowym Meksyku, południowa grupa lokalna )
grupa lokalna (dziś już nie znana z nazwy) (mieszkała w północno-wschodniej Sonorze i przyległej Arizonie, w kanionie Guadalupe, wzdłuż rzeki San Bernardino , północno-zachodniej części Sierra San Luis , w dolinie Batepito z Sierra Pitaycachi , na wschód od Fronteras , jako ich twierdza)
grupa lokalna (dziś nie znana już z nazwy) (mieszkała na wschód od Fronteras in der Sierra Pilares de Teras w Sonorze)
grupa lokalna (dziś nie znana już z nazwy) (mieszkała w Sierra de los Ajos na północny wschód od rzeki Sonora , wzdłuż rzeki Bavispe w kierunku Fronteras na północy)
Bedonkohe , Bidánku lub Bidankande ( Bi-dan-ku - "Przed ludem końca", Bi-da-a-naka-enda lub Bedonkohe Ndendahe - "Stojąc przed wrogiem", mieszkał w Zachodnim Nowym Meksyku pomiędzy Rzeka San Francisco na zachodzie i rzeka Gila na południowym wschodzie, żyły w Górach Tularosa, a w ich twierdzy znane były również Góry Mogollon , stąd często nazywane Apaczami Mogollon - wraz z innymi lokalnymi grupami Apaczów żyjącymi wzdłuż rzeki Gila i w górach Gila - jako Gilenos / Gila Apaches, Northeastern Chiricahua - Geronimo , wybitny przywódca i szaman (ale nie wódz) należał do tego zespołu)
grupa lokalna (dziś nie znana już z nazwy) (mieszkała w Górach Mogollon)
grupa lokalna (dziś nie znana już z nazwy) (mieszkała też w Górach Mogollon)
grupa lokalna (dziś nie znana już z nazwy) (mieszkała w górach Tularosa)
Chihenne , Chihende lub Tchihende (znane również jako Chi-he-nde, Tci-he-nde, Chíhéne, Chííhénee, Chiende - "Ludzie pomalowani na czerwono", ich autonim może odnosić się do mineralnego czerwonego zabarwienia obszaru plemiennego zawierającego miedź często nazywana Kopalnią Miedzi, Ojo Caliente / Ciepłe Źródła, Mimbrenos / Mimbres i Gilenos / Gila Apaches , niewłaściwie Wschodnia Chiricahua)
Warm Springs Apache (okolice południowego gorącego źródła Nowego Meksyku znanego jako Ojo Caliente (hiszp. Hot Spring) było ich ulubionym miejscem wypoczynku i było znane Apaczom jako Tih-go-tel - "cztery szerokie równiny")
północna grupa lokalna Warm Springs (mieszkała w północno-wschodniej części Bedonkohe w górach Datil , Magdalena i Socorro , na równinach San Agustin , a od dzisiejszego Quemado na wschód w kierunku Rio Grande , północna grupa lokalna - kierowana przez Victorio ) [26]
południowa grupa lokalna Warm Springs (właściwe Warm Springs, osiadła wokół ciepłego źródła znanego jako Ojo Caliente w pobliżu dzisiejszego Monticello w Nowym Meksyku [27] wzdłuż Canada Alamosa , między Cuchillo Negro Creek i Animas Creek, kontrolowała San Mateo jako a także Czarny Pas (Dził Diłhił) na zachód od Rio Grande do Rio Gila, korzystał z ciepłych źródeł w okolicach Truth or Consequences - stąd nazywany Warm Springs lub Ojo Caliente Apaches, południowa grupa lokalna - kierowana przez Cuchillo Negro )
Gilenos / Gila Apache (często używana jako wspólna nazwa dla różnych grup Apaczów żyjących wzdłuż rzeki Gila; czasami dla wszystkich lokalnych grup Chiricahua, a czasami dla Aravaipa / Arivaipa Apache i Pinaleno / Pinal Apache z Zachodnich Apaczów )
Grupa lokalna Ne-be-ke-yen-de ("Kraj ludzi" lub "Ziemia, do której należą ludzie", prawdopodobnie mieszana lokalna grupa Chihenne-Bedonkohe, mieszkała na południowy zachód od rzeki Gila, skupiona wokół źródeł Santa Lucia w Góry Little Burro i Big Burro kontrolowały góry Pinos Altos, Pyramid Mountains i okolice Santa Rita del Cobre wzdłuż rzeki Mimbres na wschodzie, zwane wówczas Gilenos / Gila Apaches , po odkryciu dochodowych kopalni miedzi w Santa Rita del Cobre były zwana Copper Mine Apaches , zachodnia grupa lokalna - kierowana przez Mangas Coloradas , z urodzenia Bedonkohe, a później przezLokomotywa ) [28]
Mimbreno / Mimbres lokalna grupa (mieszkała w południowo-środkowej części Nowego Meksyku, między rzeką Mimbres a Rio Grande w górach Mimbres i pasmem Cooka , stąd zwana Mimbreno / Mimbres Apaches , wschodnia grupa lokalna; często nazwa Mimbrenos jest używana do identyfikują cały lud Chihenne, czasami jest to po prostu uważane za agregację niektórych rodzin należących do ludu Chihenne wokół agencji Mimbres założonej przez tymczasowego agenta indyjskiego Jamesa M. Smitha w 1853 r.)
grupa lokalna (dziś już nie znana z nazwy) (zamieszkała w południowym Nowym Meksyku w Górach Piramid i Górach Florydy (zwana przez Chihenne Dzilnokone - Long Hanging Mountain) przeniosła się nad Rio Grande na wschodzie i południe do granicy meksykańskiej, na południu Grupa)
Nednhi , Nde'ndai lub Ndendahe (znane również jako Ndéndai, Nde-nda-i, Nédnaa'í, Ndé'indaaí, Ndé'indaande, Ndaandénde - "Wróg ludu", "Ludzie, którzy sprawiają kłopoty", Meksykanie przyjęli go jako Bronco Apaches - "Dzikie, nieokiełznane Apacze", żyły w Sierra Madre Zachodniej i na pustyniach NW Chihuahua, NO Sonora i SE Arizona, dlatego często nazywano je Sierre Madre Apaches , Southern Chiricahua) [29]
Nednhi / Ndendahe Apache (byli podzieleni na trzy grupy lokalne)
Grupa lokalna Janeros (znana również jako prawdziwe Nednhi , mieszkała w NW Chihuahua i NE Sonora, na południe w Sierra San Luis , Sierra del Tigre , Sierra de Carcay, Sierra de Boca Grande, na zachód za rzeką Aros do Bavispe, na wschód wzdłuż Janos Rzeka i rzeka Casas Grandes w kierunku jeziora Guzmán w północnej części Kotliny Guzmán , ponieważ handlowali w presidio Janos nazywano je Janeros Apache , ponieważ woleli mieszkać w prawie niedostępnej Sierra Madre Zachód, ich autonimem dla siebie było Dzilthdaklizhénde lub Dził Dklishende- "Ludzie Błękitnej Góry, czyli Ludzie Sierra Madre", północna grupa lokalna - na czele z Juh )
Grupa lokalna Tu-ntsa-nde ("Wielcy Ludzie Wody, czyli Ludzie wzdłuż rzeki Aros", ich twierdza zwana Guaynopa znajdowała się w zakolu rzeki Papigochic (rzeka Aros) na wschód od granicy Sonory w sąsiedztwie góry, który nazwał Apache Dzil-da-na-tal - "Mountain Holding Head Up And Peering Out", najmniejsza lokalna grupa)
Grupa lokalna Haiahende ("Ludzie Wschodzącego Słońca, czyli Ludzie Wschodu", mieszkali w Górach Peloncillo, Górach Animas i Górach Florida w południowo-wschodniej Arizonie oraz w Bootheel w Nowym Meksyku i na południu w pustynie i góry NE Sonory i Meksykański płaskowyż w NW Chihuahua, wschodnia grupa lokalna)
Grupa lokalna Hakaye (były częścią gór Sierra Madre w Sonora w Meksyku)
Grupa lokalna Carrizalenos (znana przez innych Chiricahua jako Gol-ga-he-ne - "Open Place People" lub Gul-ga-ki - "Pirie Dog People", mieszkała wyłącznie w Chihuahua, między prezydium Janos na zachodzie a Carrizal i jezioro Santa Maria na wschodzie, południe w kierunku Corralitos, Casas Grandes i Agua Nuevas 60 mil (97 km) na północ od Chihuahua , kontrolowało południową część basenu Guzmán i góry wzdłuż rzek Casas Grandes, Santa Maria i Carmen , prawdopodobnie nazywany Tsebekinéndé - "Ludzie z Kamienia" lub "Ludzie z Domu Skalnego", grupa południowo-wschodnia)
Lokalna grupa Pinalenos / Pinery (mieszkała na południe od Bavispe , między rzekami Bavispe i Aros w NE Sonora i NW Chihuahua, kontrolowała Sierra Huachinera , Sierra de los Alisos i Sierra Nacori Chico , góry miały duże zasoby lasu sosnowego Apache - stąd nazwano ich Pinalenos / Pinery Apaches , południowo-zachodnia grupa lokalna).
Chokonen, Chihenne, Nednhi i Bedonkohe miały prawdopodobnie do trzech innych grup, nazwanych odpowiednio od ich przywódców lub ojczyzn. Pod koniec XIX wieku ocalali Apaczowie nie identyfikowali już tych grup. Mogli zostać zgładzeni (jak Pinaleno-Nednhi) lub przyłączyli się do potężniejszych grup. Na przykład resztki Carrizaleno-Nedhni obozowali razem z ich północnymi krewnymi, Janero-Nednhi.

Carrizaleňo-Nednhi dzieliły zachodzące na siebie terytorium w okolicach Casas Grandes i Aguas Nuevas z Tsebekinéndé , południowym zespołem Mescalero (często nazywanym przez Hiszpanów Aguas Nuevas ). Hiszpanie odnosili się do zespołu Apache pod tą samą nazwą Tsebekinéndé. Te dwa różne zespoły Apache często były ze sobą mylone. (Podobne zamieszanie powstało w związku z rozróżnieniem Janeros-Nednhi z Chiricahua ( Dzilthdaklizhéndé ) i Dzithinahndé z Mescalero.