Indiańskie plemiona USA- APACZE

Zobacz też opis Apaczów:
https://www.legimi.pl/ebook-apacze-tygrysy-rasy-ludzkiej-jaroslaw-wojtczak,b1266445.html
kopia: Apacze_Wojtczak

Najważniejsze plemiona, które wchodziły w kontakt z Apaczasmi: (w budowie)
Ute / Yavapai / Cheyenne / Kiowa / Havasupai / Hopi / Zuni / Navajos (Nawahowie) / Papagos (Tohono O'odham) / Walapai / Yuma / Mohave /

Zobacz także
Hiszpańscy Eksploratorzy Ameryki Północnej (Spanish explorers of North America)

APACZE [Apache]

to grupa kulturowo związane Indiańska plemion w południowo-zachodnich Stanów Zjednoczonych , które obejmują Chiricahua , Jicarilla , Lipan, Mescalero , Mimbreno, Ndendahe (Bedonkohe lub Mogollon i Nednhi lub Carrizaleno i Janero ), Salinero , Plains (Kataka lub Semat lub " Kiowa-Apache ") i Apache Zachodni ( Aravaipa (z rezerwatu San Carlos), Apache z gór Pinaleno ,Coyotero (z rezerwatu Fort Apache) , Tonto ).

Odległymi kuzynami Apaczów są Navajos (Nawahowie) , z którymi dzielą języki południowych Athabaskan (Southern Athabaskan languages).

Istnieją społeczności Apaczów w Oklahomie i Teksasie oraz rezerwaty w Arizonie i Nowym Meksyku .

Apaczowie przenieśli się do Stanów Zjednoczonych i innych krajów, w tym do ośrodków miejskich.
Narody Apaczów są politycznie autonomiczne, mówią kilkoma różnymi językami i mają różne kultury.

Historycznie, ojczyzna Apaczów składała się z wysokich gór, osłoniętych i nawadnianych dolin, głębokich kanionów, pustyń i południowych Wielkich Równin , w tym obszarów dzisiejszej Wschodniej Arizony, Północnego Meksyku (Northern Mexico (Sonora i Chihuahua) oraz Nowego Meksyku (New Mexico), Zachodniego Teksasu (West Texas), i południowe Kolorado (Southern Colorado).
Obszary te są wspólnie określane jako Apaczeria .

Plemiona Apaczów przez wieki walczyły z najeżdżającymi i eksplorującymi ich tereny ludami hiszpańskimi (patrz: Ekspansja Hiszpańska) i meksykańskimi.

Wydaje się, że pierwsze najazdy Apaczów na Sonora miały miejsce pod koniec XVII wieku.

W konfrontacji XIX-wiecznych Wojen Indian z USA, Armia USA przekonało się, że Apacze będą zaciętymi wojownikami i umiejętnymi strategami.

Lokalizacja plemion Apaczów pod koniec XVIII wieku (Ch - Chiricahua, WA - Zachodni Apaczowie , M - Mescalero , J - Jicarilla , L - Lipan , Pl - Plains Apache , N - Navajo , osobna ludność mówiąca pokrewnym językiem)

Spis treści:
1 Współczesne plemiona
2 Nazwa
2,1 Trudności w nazewnictwie
3 Lista nazwisk
3.1 Chiricahua - Mimbreno - Ndendahe
3.2 Jicarilla Apache
3,3 Lipan Apache
3.4 Mescalero Apache
3.4.1 Etnobotanika
3,5 Apacze Wielkich Równin
3,6 Apacze Zachodni
3.6.1 Etnobotanika
3,7 Inne warunki
4 Historia
4.1 Wejście na południowy zachód
4.2 Konflikt z Meksykiem i Stanami Zjednoczonymi
4.3 Wymuszone usunięcie
4.4 Pokonanie przez białych
5 Kultura przedrezerwatowa
5.1 Organizacja społeczna
5.1.1 Systemy pokrewieństwa
5.1.1.1 Chiricahua
5.1.1.1.1 Etnobotanika
5.1.1.2 Jicarilla
5.2 Mieszkania
5,3 Żywność
5.3.1 Polowanie
5.4 Odzież
5,5 Nieudomowione rośliny i inne źródła pożywienia
5.5.1 Etnobotanika Apaczów
5,6 Uprawa roślin
5,7 Handel, najazdy i wojna
5,8 Religia
6 Języki
7 Znani Apache
8 Zobacz też
9 Cytaty
10 Notatki wyjaśniające
11 Bibliografia ogólna
12 Zewnętrzne linki
12,1 Plemienne strony internetowe
12.2 Inne

Dzisiejsze pierwotne lokalizacje ludów Apaczów (skala i kolory jak wyżej)

Współczesne plemiona

Następujące plemiona Apaczów są uznawane przez władze federalne :

Apache Tribe of Oklahoma
Fort Sill Apache Tribe of Oklahoma
Jicarilla Apache Nation, New Mexico
Mescalero Apache Tribe of the Mescalero Reservation, New Mexico
San Carlos Apache Tribe of the San Carlos Reservation, Arizona
Tonto Apache Tribe of Arizona
White Mountain Apache Tribe of the Fort Apache Reservation, Arizona
Yavapai-Apache Nation of the Camp Verde Indian Reservation, Arizona

Jicarilla z siedzibą w Tonto-Apache Reservation , podczas gdy Mescalero z siedzibą w Mescalero, New Mexico .
Zachodni Apacze, znajdujący się w Arizonie, podzieleni są na kilka rezerwatów, które przecinają podziały kulturowe.
Rezerwaty Zachodnich Apaczów obejmują Fort Apache Indian Reservation , San Carlos Apache Indian Reservation , Yavapai-Apache Nation i Tonto-Apache Reservation .

Chiricahua zostali podzieleni na dwie grupy po zwolnieniu ich z jeńców wojennych . Większość przeniosła się do rezerwatu Mescalero i tworzy, z większą grupą polityczną Mescalero, Mescalero Apache Tribe of the Mescalero Apache Reservation , wraz z Apaczami Lipan .
Pozostali Chiricahua są zapisani do Fort Sill Apache Tribe of Oklahoma , z siedzibą w Apache w stanie Oklahoma .

Plains (Kiowa) Apacze znajdują się w stanie Oklahoma, z siedzibą wokół Anadarko i są uznawane przez władze federalne jako the Apache Tribe of Oklahoma.

Nazwa

Ludzie, którzy są dzisiaj znani jako Apache po raz pierwszy napotkani zostali przez konkwistadorów hiszpańskiej korony (patrz: Hiszpańscy Eksploratorzy Ameryki Północnej), a tym samym określenie Apache ma swoje korzenie w języku hiszpańskim.

Hiszpanie po raz pierwszy użyli terminu Apachu de Nabajo (Navajo) w latach 20. XVII wieku, odnosząc się do mieszkańców regionu Chama na wschód od rzeki San Juan (San Juan River).

W latach czterdziestych XVII wieku stosowali ten termin do południowych ludów Atabaska, od Chamy na wschodzie do San Juan na zachodzie. Ostateczne pochodzenie jest niepewne i zagubione w historii Hiszpanii.

Współcześni Apaczowie nadal używają hiszpańskiego terminu do opisywania siebie i funkcji plemiennych, a nazwa ta jest również używana przez rząd USA.
Indiańskie rody, które również posługują się językiem, który został im przekazany, również odnosiły się do siebie i swoich ludzi terminem Indé oznaczającym "osobę" lub "lud".
Odlegli kuzyni i podgrupa Apaczów to generalnie ludy Navajo, którzy w swoim własnym języku nazywają siebie Diné .

Pierwsza znana pisemna wzmianka w języku hiszpańskim została sporządzona przez Juan de Onate w 1598 roku. Najszerzej akceptowana teoria pochodzenia sugeruje, że Apache został zapożyczony i transliterowany od słowa ?a.paču Zuni oznaczającego "Navajos" (liczba mnoga od paču "Navajo").

Inna teoria sugeruje, że termin ten pochodzi od słowa plemienia Yavapai ?pač? oznaczającego "wroga". Źródła Zuni i Yavapai są mniej pewne, ponieważ Onate użył tego terminu, zanim spotkał Zuni lub Yavapai.
Mniej prawdopodobne pochodzenie może pochodzić z hiszpańskiej mapache , co oznacza "szop pracz".

Sława wytrwałości i umiejętności bojowych plemion, wzmocniona zapewne powieściami drobnymi (dime novels), była szeroko znana wśród Europejczyków. Na początku XX wieku w społeczeństwie paryskim słowo Apache zostało zaadaptowane do języka francuskiego, co w istocie oznacza wyjęte spod prawa (złodzieja, dosłownie).

Termin Apachean obejmuje pokrewnych ludów Navajos (Nawahów) .

Trudności w nazewnictwie

Wiele historycznych nazw grup Apaczów, które zostały zarejestrowane przez nie-Apaczów, trudno jest dopasować do współczesnych plemion lub ich podgrup. Na przestrzeni wieków wielu autorów hiszpańskich, francuskich i anglojęzycznych nie rozróżniało między Apaczami a innymi na wpół koczowniczymi ludami nie-Apaczami, które mogły przechodzić przez ten sam obszar. Najczęściej Europejczycy nauczyli się identyfikować plemiona, tłumacząc ich egzonim , co inna grupa, którą Europejczycy napotkali po raz pierwszy, nazwała ludami Apaczów. Europejczycy często nie dowiadywali się, jak nazywali siebie narody, ich autonimy .

Essa-queta, wódz Apaczów z równin
Chociaż antropolodzy są zgodni co do pewnych tradycyjnych głównych podgrup Apaczów, często używali różnych kryteriów do nazywania subtelniejszych podziałów, a te nie zawsze odpowiadają współczesnym grupom Apaczów. Niektórzy uczeni nie uważają grup zamieszkujących tereny dzisiejszego Meksyku za Apaczów. Ponadto osoba Apaczów ma różne sposoby identyfikacji z grupą, taką jak zespół lub klan , a także większe plemię lub grupa językowa, co może zwiększyć trudności w zrozumieniu różnic przez osoby z zewnątrz.

W 1900 roku rząd USA sklasyfikował członków plemienia Apaczów w Stanach Zjednoczonych jako Pinal Coyotero , Jicarilla , Mescalero , San Carlos , Tonto i White Mountain Apache. Różne grupy znajdowały się w Arizonie, Nowym Meksyku i Oklahomie.

W latach trzydziestych antropolog Greenville Goodwin podzielił Apaczów Zachodnich na pięć grup (w oparciu o poglądy jego informatorów na temat różnic kulturowych i dialektów ): Biała Góra, Cibecue, San Carlos, Tonto Północne i Tonto Południowe. Od tego czasu inni antropolodzy (np. Albert Schroeder ) uważają klasyfikację Goodwina za niezgodną z przedrezerwacyjnymi podziałami kulturowymi. Willem de Reuse znajduje dowody językowe potwierdzające tylko trzy główne grupy: White Mountain, San Carlos i Dilzhe'e (Tonto). Uważa, że ??San Carlos jest najbardziej rozbieżnym dialektem, a Dilzhe'e jest pozostałością, pośrednim członkiem kontinuum dialektów, które wcześniej rozciągało się od zachodniego języka Apaczów do Navajo.

John Upton Terrell dzieli Apaczów na grupy zachodnie i wschodnie. W grupie zachodniej obejmuje Toboso, Cholome, Jocome, Sibolo lub Cibola, Pelone, Manso i Kiva lub Kofa. Wśród nich wymienia Chicame (wcześniejszy termin na Hispanized Chicano lub New Mexicans pochodzenia hiszpańskiego/ latynoskiego i Apaczów) jako mający określone powiązania z Apaczami lub nazwy, które Hiszpanie kojarzyli z Apaczami.

W szczegółowym badaniu zapisów Kościoła katolickiego w Nowym Meksyku David M. Brugge zidentyfikował 15 nazw plemiennych, które Hiszpanie odnosili do Apaczów. Zostały one zaczerpnięte z zapisów około 1000 chrztów z lat 1704-1862.

Lista nazwisk
Poniższa lista oparta jest na Foster i McCollough (2001), Opler (1983b, 1983c, 2001) i de Reuse (1983).

Termin Apache odnosi się do sześciu głównych grup używających języka Apache: Chiricahua, Jicarilla, Lipan, Mescalero, Plains Apache i Western Apache. Historycznie rzecz biorąc, termin był również używany do Komanczów , Mojaves , Hualapais i Yavapais , z których żaden nie znają języki Apache.

Chiricahua - Mimbreno - Ndendahe
Chiricahua historycznie mieszkał w południowo-wschodniej Arizonie. Chíshí (również Tchishi) tosłowo Navajo oznaczające "Chiricahua, południowe Apacze w ogóle".
Ch'úúk?anén , prawdziwa Chiricahua (Tsokanende, również Č'ók'ánéń, Č'ó.k'anén, Chokonni, Cho-kon-nen, Cho Kune´, Chokonen) to wschodni zespół Chiricahua zidentyfikowany przez Morrisa Oplera . Nazwa jest autonimem z języka Chiricahua .
Gileno (również Apaches de Gila, Apaches de Xila, Apaches de la Sierra de Gila, Xilenos, Gilenas, Gilans, Gilanians, Gila Apache, Gillenos) odnosiło się do kilku różnych grup Apache i innych niż Apache w różnym czasie. Gila odnosi się do rzeki Gila lub gór Gila . Niektóre z Apaczów Gila były prawdopodobnie później znane jako Mogollon Apaches, podgrupa Central Apache, podczas gdy inne prawdopodobnie połączyły się we właściwy Chiricahua. Ale ponieważ termin ten był używany bezkrytycznie do wszystkich grup Apaczów na zachód od Rio Grande (tj. w południowo-wschodniej Arizonie i zachodnim Nowym Meksyku), odniesienie w dokumentach historycznych jest często niejasne. Po 1722 r. hiszpańskie dokumenty zaczynają rozróżniać te różne grupy, w takim przypadkuApaches de Gila odnosi się do zachodnich Apaczów żyjących wzdłuż rzeki Gila (synonim Coyotero ). Pisarze amerykańscy po raz pierwszy użyli tego terminu w odniesieniu do Mimbres (innego pododdziału Central Apache).
Mimbreno to Tchihende , a niezespół Chiricahua, ale centralny podział Apache dzielący ten sam język z oddziałami Chiricahua i Mescalero, nazwa ta odnosi się do centralnej dywizji Apache niewłaściwie uważanej za część " wschodniego zespołu Chiricahua " Oplera , a do Mimbres Alberta Schroederalub zespoły Warm Springs i Copper Mines "Chiricahua" w południowo-zachodnim Nowym Meksyku.
Kopalnie miedzi Mimbreno (również Coppermine) znajdowały się w górnym biegu rzeki Gila w stanie Nowy Meksyk, mając swoje centrum w rejonie Pinos Altos. (Zobacz także Gileno i Mimbreno .)
Warm Springs Mimbreno (również Warmspring) znajdowały się w górnym biegu rzeki Gila w stanie Nowy Meksyk, a ich centrum znajdowało się w rejonie Ojo Caliente. (Zobacz także Gileno i Mimbreno .)
Ndendahe były dywizją składającą się z grupy Bedonkohe (Mogollon) i grupy Nedhni (Carrizaleno i Janero), czasami błędnie nazywanej Southern Chirichua .
Mogollon był uważany przez Schroedera za oddzielny zespół Chiricahua sprzed rezerwacji, podczas gdy Opler uważał, że Mogollon jest częścią jegozespołu Eastern Chiricahua w Nowym Meksyku.
Nedhni byli najdalej na południe wysuniętą grupą Apaczów Centralnych, mając swoje centrum w obszarach Carrizal (Carrizaleno) i Janos (Janero), w meksykańskim stanie Chihuahua.
Jicarilla

Młody Jicarilla Apache chłopiec, Nowy Meksyk , 2009
Jicarilla mieszka głównie w północnym Nowym Meksyku, południowym Kolorado i Teksasie Zachodnim . Termin jicaryla pochodzi od hiszpańskiego słowa oznaczającego "mała tykwa".

Carlana (również Carlanes, Sierra Blanca) to Raton Mesa w południowo-wschodnim Kolorado . W 1726 dołączyli do Cuartelejo i Paloma, a do lat 30. XVIII wieku mieszkali z Jicarilla. Zespół Llanero z Jicarilla lub Dáchizh-ó-zhn Jicarilla (zdefiniowany przez Jamesa Mooneya ) może być potomkami Carlany, Cuartelejo i Paloma. Części grupy nazywano Lipiyanes lub Llaneros. W 1812 roku termin Carlana został użyty w znaczeniu Jicarilla. Flechas de Palo mogło być częścią lub zostać wchłonięte przez Carlana (lub Cuartelejo).

Lipan
Lipan (również Ypandis, Ypandes, Ipandes, Ipandi, Lipanes, Lipanos, Lipaines, Lapane, Lipanis itp.) mieszkają dziś w zachodnim Teksasie. Podróżowali z rzeki Pecos Wschodniej Nowym Meksyku do górnej rzeki Kolorado , San Saba rzeki i Llano rzeki centralnego Teksasu w całej południowo-wschodniej Edwards Plateau do Zatoki Meksykańskiej . Byli bliskimi sojusznikami Natagés. Nazywano ich także Plains Lipan (Golgahi´i´, Kó'l kukä'?, "Prairie Men"), nie mylić z Lipiyánes lub Le Panis (po francusku Pawnee ). Pierwsze wzmianki o nich pochodzą z 1718 r. jako znajdujące się w pobliżu nowo powstałego miasta San Antonio w Teksasie .

Pelones ("Łysi") mieszkali daleko od San Antonio i daleko na północny wschód od Ypandes w pobliżu Czerwonej Rzeki na południu północno-środkowego Teksasu, chociaż byli w stanie wystawić 800 wojowników, więcej niż Ypandes i Natagé razem, byli określani jako mniej wojowniczy, ponieważ mieli mniej koni niż Lipan Nizinny, ich populację szacowano na 1600 do 2400 osób, należała dodywizji Forest Lipan ( Chishi´i´hi´i´ , Tcici , Tcicihi- "People of the Forest", po 1760 roku nazwa Pelones nigdy nie była używana przez Hiszpanów dla żadnej grupy Apaczów z Teksasu, Pelones uciekli na południe i południowy zachód do Komanczów, ale nigdy nie pomieszali się z dywizją Plains Lipan - zachowując swoją odrębną tożsamość , tak że Morris Opler został poinformowany przez swoich lipańskich informatorów w 1935 roku, że ich plemienna nazwa brzmiała "Ludzie Lasu")

Mescalero
Mescaleros mieszkają głównie we wschodnim Nowym Meksyku.

Faraones (również Apaches Faraone, Paraonez, Pharaones, Taraones lub Taracones) wywodzi się z hiszpańskiego Faraón, co oznacza "faraon". Przed 1700 r. nazwa była niejasna. W latach 1720-1726 odnosił się do Apaczów między Rio Grande , rzeką Pecos , okolicami Santa Fe i rzeką Conchos . Po 1726 Faraones odnosił się tylko do grup północnej i środkowej części tego regionu. Podobni do Faraonów byli częścią współczesnego Mescalero lub połączyli się z nimi. Po 1814 termin Faraones zniknął i został zastąpiony przez Mescalero .
Sierra Blanca Mescaleros byli północną grupą Mescalero z gór Sierra Blanca, która zamieszkiwała tereny dzisiejszego wschodniego Nowego Meksyku i zachodniego Teksasu.
Sacramento Mescaleros byli północną grupą Mescalero z Sacramento i Gór Organowych, która wędrowała na terenach dzisiejszego wschodniego Nowego Meksyku i zachodniego Teksasu.
Guadalupe Mescaleros . byli północną grupą Mescalero z Gór Guadalupe, która wędrowała po tym, co jest obecnie wschodnim Nowym Meksykiem i zachodnim Teksasem.
Limpia Mescaleros była południową grupą Mescalero z gór Limpia (później nazwanych Górami Davis) i wędrowała na terenach dzisiejszego wschodniego Nowego Meksyku i zachodniego Teksasu.
Natagés (również Natagees , Apaches del Natafé , Natagees , Yabipais Natagé , Natageses , Natajes ) to termin używany od 1726 do 1820 w odniesieniu do Faraón, Sierra Blanca i Siete Ríos Apaches w południowo-wschodnim Nowym Meksyku. W 1745 r. Natagé podobno składało się z Mescalero (wokół El Paso i Gór Organowych ) i Salinero (wokół Rio Salado ), ale prawdopodobnie była to ta sama grupa, często nazywana przez Hiszpanów i samych Apaczów prawdziwymi Apaczami, miał znaczny wpływ na podejmowanie decyzji w niektórych zespołach Lipanu Zachodniego w XVIII wieku. Po 1749 termin stał się synonimem Mescalero, który ostatecznie go zastąpił.
Etnobotanika
Pełną listę udokumentowanych zastosowań roślin przez plemię Mescalero można znaleźć na stronie http://naeb.brit.org/uses/tribes/11/ (obejmuje ona również Chiricahua; 198 udokumentowanych zastosowań roślin) i http://naeb. brit.org/uses/tribes/12/ (83 udokumentowane zastosowania).

Równiny Apache
Plains Apache (Kiowa-Apache, Naisha, Na'ishandine) mają siedzibę w południowo-zachodniej Oklahomie. Historycznie podążali za Kiową . Inne ich nazwy to Ná'iisha, Ná'ęsha, Na'isha, Na'ishandine, Na-i-shan-dina, Na-ishi, Na-e-ca, Ną'ishą´, Nadeicha, Nardichia, Nadíisha-déna , Na'dí'i´shą´', Nądí'iishąą i Naisha.

Querechos, o których wspominał Coronado w 1541 roku, prawdopodobnie Apacze z równin, czasami może Navajo. Inni wcześni Hiszpanie mogli je również nazywać Vaquereo lub Llanero.
Apacze zachodnie

Zachodnia Apaczka z grupy San Carlos
Western Apache obejmuje grupy Northern Tonto, Southern Tonto, Cibecue, White Mountain i San Carlos. Chociaż te podgrupy mówiły tym samym językiem i miały więzy pokrewieństwa, zachodni Apaczowie uważali się za odrębnych od siebie, według Goodwina. Inni pisarze używali tego terminu w odniesieniu do wszystkich nie-Navajo Apaczów żyjących na zachód od Rio Grande (w ten sposób nie odróżniając Chiricahua od innych Apaczów). Sformułowanie Goodwina: "wszystkie te ludy Apaczów, które żyły w obecnych granicach stanu Arizona w czasach historycznych, z wyjątkiem Chiricahua, Warm Springs i pokrewnych Apaczów oraz małej grupy Apaczów znanej jako Apache Mansos, która mieszkał w okolicach Tucson ".

Według Goodwina, Cibecue to zachodnia grupa Apaczów, położona na północ od Salt River, pomiędzy Apaczami Tonto i White Mountain, składająca się z zespołów Ceder Creek, Carrizo i Cibecue (właściwych).
San Carlos . Według Goodwina grupa zachodnich Apaczów, która znajdowała się najbliżej Tucson. Ta grupa składała się z zespołów Apache Peaks, Arivaipa, Pinal, San Carlos (właściwe).
Arivaipa (również Aravaipa) to zespół Apaczów San Carlos. Schroeder uważa, że ??Arivaipa byli odrębnym ludem w czasach przed rezerwacją. Arivaipa to latynoskie słowo z języka O'odham . Arivaipa są znani jako Tsézhiné ("Czarna Skała") w języku zachodnich Apaczów .
Pinal (również Pinaleno ). Jeden z zespołów grupy San Carlos z zachodnich Apaczów, opisany przez Goodwina. Używane również wraz z Coyotero w odniesieniu do jednej z dwóch głównych dywizji zachodnich Apaczów. Niektóre Pinaleno były określane jako Gila Apache .
Tonto . Goodwin podzielił się na grupy Northern Tonto i Southern Tonto, żyjące w północnych i zachodnich obszarach grup Western Apache według Goodwina. To jest na północ od Phoenix, na północ od rzeki Verde. Schroeder zasugerował, że Tonto to pierwotnie Yavapais, którzy zasymilowali zachodnią kulturę Apaczów. Tonto jest jednym z głównych dialektów zachodniego języka Apaczów. Głośniki Tonto Apache są tradycyjnie dwujęzyczne w zachodnim Apache i Yavapai . Północne Tonto Goodwina składało się z zespołów Bald Mountain, Fossil Creek, Mormon Lake i Oak Creek; Southern Tonto składało się z zespołu Mazatzal i niezidentyfikowanych "pół-zespołów".
Według Goodwina, White Mountain to najbardziej wysunięta na wschód grupa zachodnich Apaczów, która obejmowała Wschodnią Białą Górę i Zachodnią Białą Górę Apache.
Coyotero odnosi się do południowej grupy White Mountain przed rezerwatem Zachodnich Apaczów, ale jest również używane szerzej w odniesieniu do Apaczów w ogóle, Zachodnich Apaczów lub pasma Apaczów na wyżynach od południowego Kolorado do Kansas .
Etnobotanika
Pełną listę 134 zastosowań roślin etnobotanicznych dla Apaczów Zachodnich można znaleźć pod adresem http://naeb.brit.org/uses/tribes/14/ .
Pełną listę 165 zastosowań roślin etnobotanicznych dla Apache White Mountain można znaleźć na stronie http://naeb.brit.org/uses/tribes/15/ .
Pełną listę 14 zastosowań roślin etnobotanicznych dla Apacza San Carlos można znaleźć na stronie http://naeb.brit.org/uses/tribes/13/ .
Inne warunki
Llanero to zapożyczenie w języku hiszpańskim oznaczające "mieszkaniec równin". Nazwa odnosiła się do kilku różnych grup, które polowały na bizony na Wielkich Równinach . (Zobacz także Carlanas .)
Lipiyánes (również Lipiyan, Lipillanes). Koalicja odłamowych grup Nadahéndé (Natagés), Guhlkahéndé i Lipan z XVIII wieku pod przywództwem Picax-Ande-Ins-Tinsle ("Mocne ramię"), która walczyła z Komanczami na równinach. Tego terminu nie należy mylić z Lipanem .

Historia

Wejście na południowy zachód

Karty do gry Apache z surowej skóry do. 1875-1885, kolekcja NMAI .

Grupy plemienne Apaczów i Navajo z północnoamerykańskiego Południowego Zachodu mówią pokrewnymi językami z rodziny języków Athabaskan . Inni ludzie mówiący po athabasce w Ameryce Północnej nadal mieszkają na Alasce , w zachodniej Kanadzie i na północno-zachodnim wybrzeżu Pacyfiku . Dowody antropologiczne sugerują, że ludy Apaczów i Navajo żyły w tych samych północnych lokalizacjach przed migracją na południowy zachód między 1200 a 1500 rokiem.

Koczowniczy tryb życia Apaczów komplikuje dokładne datowanie, głównie dlatego, że zbudowali mniej solidne domy niż inne grupy południowo-zachodnie. Od początku XXI wieku poczyniono znaczne postępy w datowaniu i rozróżnianiu ich mieszkań oraz innych form kultury materialnej. Pozostawili po sobie bardziej surowy zestaw narzędzi i dóbr materialnych niż inne kultury południowo-zachodnie.

Grupa mówiąca po athabasce prawdopodobnie przeniosła się na obszary, które były jednocześnie zajmowane lub niedawno opuszczone przez inne kultury. Inni mówcy Athabaskan, być może w tym południowy Athabaskan, zaadaptowali wiele technologii i praktyk swoich sąsiadów do swoich własnych kultur. Tak więc miejsca, w których mogli żyć wczesni południowi Atabaskanie, są trudne do zlokalizowania, a jeszcze trudniejsze do zdecydowanego zidentyfikowania jako kulturowo południowego Athabaskanu. Ostatnie postępy poczyniono w tym zakresie na dalekiej południowej części amerykańskiego południowego zachodu.

Istnieje kilka hipotez dotyczących migracji Apaczów. Jedna zakłada, że przenieśli się na południowy zachód z Wielkich Równin. W połowie XVI wieku te ruchome grupy mieszkały w namiotach, polowały na żubry i inną zwierzynę, a także wykorzystywały psy do ciągnięcia włóków załadowanych ich dobytkiem. W XVI wieku Hiszpanie odnotowali znaczną liczbę ludności i szeroki zakres.

W kwietniu 1541, podróżując po równinach na wschód od regionu Pueblo , Francisco Coronado określił ludzi jako "psich nomadów ".

Napisał:
Po siedemnastu dniach podróży natknąłem się na "rancherię" Indian, którzy śledzą te bydło (żubry). Ci tubylcy nazywani są Querechos. Nie uprawiają ziemi, ale jedzą surowe mięso i piją krew zabitego bydła. Ubierają się w skóry bydlęce, w które ubierają się wszyscy ludzie na tej ziemi, i mają bardzo dobrze skonstruowane namioty, wykonane z garbowanych i natłuszczonych skór bydlęcych, w których żyją i które zabierają ze sobą, podążając za bydłem . Mają psy, które ładują do noszenia namiotów, kijów i rzeczy.

Coronado Expedition , 1540-1542

Hiszpanie opisali psy z równin jako bardzo białe, z czarnymi plamkami i "niewiele większe niż spaniele wodne ". Psy z równin były nieco mniejsze niż te używane do ciągnięcia ładunków przez współczesnych Eskimosów i północnych mieszkańców Kanady. Ostatnie eksperymenty pokazują, że te psy mogły ciągnąć ładunki do 50 funtów (20 kg) podczas długich podróży, z prędkością sięgającą dwóch lub trzech mil na godzinę (3 do 5 km/h). The Plains teorii migracji asocjacji narodami Apache z Dismal rzeki hodowli , z kultury archeologicznych znane głównie z ceramiki i dom pozostałości dnia 1675-1725, który został wydobyty z Nebraska, wschodnim Kolorado i zachodnim Kansas .

Chociaż pierwsze źródła dokumentalne wspominają o Apaczach, a historycy sugerują, że niektóre fragmenty wskazują na XVI-wieczny wjazd z północy, dane archeologiczne wskazują, że były one obecne na równinach na długo przed tym pierwszym kontaktem.

Konkurencyjna teoria zakłada ich migrację na południe, przez Góry Skaliste , by ostatecznie dotrzeć do południowego zachodu Ameryki w XIV wieku lub być może wcześniej. Zespół archeologicznej kultury materialnej zidentyfikowany w tej strefie górskiej jako przodkowie Apaczów został nazwany "kompleksem Cerro Rojo". Ta teoria nie wyklucza również przybycia drogą równinną, być może jednocześnie, ale do tej pory najwcześniejsze dowody znaleziono na górzystym południowym zachodzie.

The Plains Apache mają znaczący wpływ kulturowy Southern Plains.

Kiedy Hiszpanie przybyli na ten obszar, handel między dawnymi ludami Pueblo a południowymi Athabaskanami był dobrze ugruntowany. Poinformowali, że Pueblo wymienili kukurydzę i tkaną bawełnę na mięso żubra, a skóry i materiały na narzędzia kamienne. Coronado obserwował mieszkańców równin zimujących w pobliżu Pueblo w ustalonych obozach. Późniejsza suwerenność Hiszpanii na tym obszarze zakłóciła handel między Pueblo a rozbieżnymi grupami Apache i Navajo. Apacze szybko zdobywali konie, poprawiając ich mobilność do szybkich najazdów na osady. Ponadto Pueblo zostali zmuszeni do pracy na hiszpańskich ziemiach misyjnych i opieki nad stadami misyjnymi; mieli mniej nadwyżek towarów do handlu z sąsiadami.

W 1540 r. Coronado poinformował, że współczesny obszar Apaczów Zachodnich był niezamieszkany, chociaż niektórzy uczeni twierdzą, że po prostu nie widział amerykańskich Indian. Inni hiszpańscy odkrywcy po raz pierwszy wspominają o "Querechos" mieszkających na zachód od Rio Grande w latach 80. XVI wieku. Dla niektórych historyków oznacza to, że Apaczowie przenieśli się do swoich obecnych południowo-zachodnich ojczyzn pod koniec XVI i na początku XVII wieku. Inni historycy zauważają, że Coronado donosił, że kobiety i dzieci z Pueblo często były ewakuowane, zanim jego partia zaatakowała ich domy, i że widział, jak niektóre domy zostały niedawno opuszczone, gdy przemieszczał się w górę Rio Grande. Może to wskazywać, że pół-koczowniczy południowy Athabaskan otrzymał wcześniejsze ostrzeżenie o swoim wrogim podejściu i uniknął spotkania z Hiszpanami. Archeolodzy znajdują liczne dowody na obecność wczesnych protoApaczów w południowo-zachodniej strefie górskiej w XV wieku, a być może nawet wcześniej. Obecność Apaczów zarówno na równinach, jak i na górzystym południowym zachodzie wskazuje, że ludność ta przeszła wiele wczesnych szlaków migracyjnych.

Konflikt z Meksykiem i Stanami Zjednoczonymi

Dalsze informacje: Apache Wars i Apache-Meksyk Wars

Ogólnie rzecz biorąc, niedawno przybyli hiszpańscy koloniści, którzy osiedlali się na wsiach, a bandy Apaczów wypracowały wzorzec interakcji na przestrzeni kilku stuleci. Obaj najeżdżali i handlowali ze sobą. Zapisy z tego okresu wydają się wskazywać, że relacje zależały od konkretnych wiosek i konkretnych zespołów, które były ze sobą powiązane. Na przykład jeden zespół może zaprzyjaźnić się z jedną wioską i napadać na inną. Gdy wybuchnie wojna, Hiszpanie wyślą wojska; po bitwie obie strony "podpisują traktat" i obie wracają do domu.

Geronimo

Tradycyjne i czasami zdradzieckie relacje trwały między wioskami i zespołami po odzyskaniu niepodległości przez Meksyk w 1821 r. W 1835 r. Meksyk wyznaczył nagrodę za skalpy Apaczów (patrz skalpowanie ), ale niektóre wioski nadal handlowały z niektórymi zespołami. Kiedy w 1837 roku Juan José Compa , przywódca kopalni miedzi Mimbreno Apaches , został zabity za pieniądze z nagrody, Mangas Coloradas (Czerwone Rękawy) lub Dasoda-hae (On po prostu tam siedzi) został głównym wodzem i przywódcą wojennym; również w 1837 Soldado Fiero (aka Fuerte), przywódca Warm Springs Mimbreno Apaches , został zabity przez meksykańskich żołnierzy w pobliżu Janos, a jego syn Cuchillo Negro(Czarny Nóż) został głównym wodzem i przywódcą wojennym. Oni (będąc teraz Mangas Coloradas pierwszym wodzem i Cuchillo Negro drugim wodzem całego ludu Tchihende lub Mimbreno) przeprowadzili serię odwetowych najazdów na Meksykanów. Do 1856 roku władze w bogatym w konie Durango twierdziły, że najazdy Indian (głównie Komanczów i Apaczów) w ich stanie pochłonęły prawie 6000 istnień ludzkich, porwały 748 osób i wymusiły opuszczenie 358 osad w ciągu ostatnich 20 lat.

Kiedy Stany Zjednoczone rozpoczęły wojnę z Meksykiem w 1846 r., wiele zespołów Apaczów obiecało amerykańskim żołnierzom bezpieczne przejście przez ich ziemie. Kiedy Stany Zjednoczone zajęły dawne terytoria Meksyku w 1846 roku, Mangas Coloradas podpisało traktat pokojowy z narodem, szanując ich jako zdobywców ziemi Meksykanów. Niełatwy pokój między Apaczami a nowymi obywatelami Stanów Zjednoczonych utrzymywał się do lat pięćdziesiątych XIX wieku. Napływ górników złota w góry Santa Rita doprowadził do konfliktu z Apaczami. Ten okres jest czasami nazywany Wojnami Apaczów .

Koncepcja rezerwatu Stanów Zjednoczonych nie była wcześniej wykorzystywana przez Hiszpanów, Meksykanów ani innych sąsiadów Apaczów. Rezerwacje były często źle zarządzane, a zespoły, które nie miały pokrewieństwa, były zmuszone mieszkać razem. Nie istniały żadne ogrodzenia, które zatrzymywałyby ludzi w środku lub na zewnątrz. Nierzadko zdarzało się, że zespół otrzymywał pozwolenie na odejście na krótki okres czasu. Innym razem zespół wyjeżdżał bez pozwolenia, by najeżdżać, wracać do ojczyzny na pożywienie lub po prostu uciekać. Wojsko zwykle miało w pobliżu forty. Ich zadaniem było utrzymywanie różnych zespołów w rezerwatach poprzez znajdowanie i zwracanie tych, którzy wyjechali. Polityka rezerwacyjna Stanów Zjednoczonych wywołała konflikty i wojny z różnymi bandami Apaczów, które opuściły rezerwaty na prawie kolejne ćwierć wieku.

Wojna między ludami Apaczów a Euro-Amerykanami doprowadziła do stereotypowego skupienia się na niektórych aspektach kultur Apaczów. Często były one zniekształcane przez niezrozumienie ich kultur, jak zauważył antropolog Keith Basso :

Spośród setek narodów żyjących i rozkwitających w rodzimej Ameryce Północnej, niewiele było tak konsekwentnie błędnie przedstawianych, jak Apacze z Arizony i Nowego Meksyku. Wysławiany przez powieściopisarzy, wywołany sensacją przez historyków i zniekształcony poza łatwowierność przez komercyjnych filmowców, popularny wizerunek "Apacza" - brutalnego, przerażającego pół-człowieka, który dąży do bezmyślnej śmierci i zniszczenia - jest prawie w całości produktem nieodpowiedzialnej karykatury i przesady . Rzeczywiście, nie ma wątpliwości, że Apaczowie przekształcili się z rdzennego Amerykanina w amerykańską legendę, fantazyjną i błędną kreację nie-indyjskiego obywatela, którego niezdolność do rozpoznania masowej zdrady etnicznych i kulturowych stereotypów została dopasowana tylko przez gotowość do ich podtrzymania i nadmuchania.

Wymuszone usunięcie
W 1875 r. wojsko Stanów Zjednoczonych zmusiło do usunięcia około 1500 Apaczów Yavapai i Dilzhe'e (lepiej znanych jako Apacze Tonto ) z rezerwatu Indian Rio Verde i kilku tysięcy akrów ziem obiecanych im przez rząd Stanów Zjednoczonych. Na rozkaz indyjskiego komisarza LE Dudleya oddziały armii amerykańskiej zmuszały ludzi, młodych i starych, do przechodzenia przez zalane zimą rzeki, przełęcze górskie i wąskie szlaki kanionów, aby dostać się do Agencji Indyjskiej w San Carlos, 180 mil (290 km) od hotelu. Podczas wędrówki zginęło kilkaset osób. Ludzie byli tam internowani przez 25 lat, podczas gdy biali osadnicy przejmowali ich ziemię. Tylko kilkaset osób powróciło na swoje ziemie. W rezerwacie San Carlos żołnierze Buffalo z 9. pułku kawalerii - zastępującego 8. pułk kawalerii, który stacjonował w Teksasie - strzegli Apaczów od 1875 do 1881 r.

Rozpoczęte w 1879 r. powstanie Apaczów przeciwko systemowi rezerwatów doprowadziło do wojny Victorio między grupą Apaczów wodza Victorio a 9. Dywizją Kawalerii.

Pokonać
Większość historii Stanów Zjednoczonych z tej epoki informuje, że ostateczna klęska grupy Apaczów miała miejsce, gdy 5000 żołnierzy amerykańskich zmusiło grupę Geronimo od 30 do 50 mężczyzn, kobiet i dzieci do poddania się 4 września 1886 roku w Skeleton Canyon w Arizonie . Armia wysłała tę bandę i zwiadowców Chiricahua, którzy ich wyśledzili, do więzienia wojskowego na Florydzie w Fort Pickens, a następnie do Ft. Parapet , Oklahoma.

Pod koniec XIX wieku napisano wiele książek na temat polowań i zastawiania pułapek. Wiele z tych historii dotyczy nalotów Apaczów i niepowodzenia umów z Amerykanami i Meksykanami. W epoce powojennej rząd USA zaaranżował zabieranie dzieci Apaczów z ich rodzin do adopcji przez białych Amerykanów w ramach programów asymilacyjnych.

Kultura przedrezerwacyjna
Organizacja społeczna

Panna młoda Apaczów
Wszystkie ludy Apaczów żyły w wielopokoleniowych jednostkach rodzinnych (lub skupiskach rodzinnych ); zwykle mieszkali blisko siebie, a każda rodzina nuklearna znajdowała się w osobnych mieszkaniach. Dalsza rodzina składała się na ogół z męża i żony, niezamężnych dzieci, zamężnych córek, mężów zamężnych córek i dzieci ich zamężnych córek. Tak więc dalsza rodzina jest połączona rodem kobiet mieszkających razem (czyli matrylokalnymi rezydencjami), w którym mężczyźni mogą zawrzeć związek małżeński (pozostawiając rodzinę rodziców).

Gdy córka wyszła za mąż, w pobliżu zbudowano nowe mieszkanie dla niej i jej męża. Wśród Indian Navajo prawo pobytu ostatecznie pochodzi od matki głównej. Chociaż zachodni Apaczowie zwykle praktykowali rezydencję matrylokalną, czasami najstarszy syn decydował się na sprowadzenie żony, aby zamieszkała z rodzicami po ślubie. Wszystkie plemiona praktykowane sororate i lewirat małżeństw.

Apache Indian dziewczyna niosąc Olla (woda) koszem na głowie, ca.1900
Mężczyźni Apaczów w różnym stopniu praktykowali "unikanie" bliskich krewnych jego żony, co często ściśle przestrzegane było ze względu na dystans między teściową a zięciem. Stopień unikania różnił się w różnych grupach Apache. Najbardziej skomplikowany system istniał wśród Chiricahua, gdzie mężczyźni musieli używać niebezpośredniej uprzejmej mowy wobec krewnych żony, których musiał unikać, i nie wolno im było ich widzieć. Jego żeńskie krewne Chiricahua przez małżeństwo również go unikały.

Kilka rozszerzonych rodzin pracowało razem jako "grupa lokalna", która przeprowadzała pewne ceremonie oraz działalność gospodarczą i militarną. Kontrola polityczna była głównie obecna na poziomie grupy lokalnej. Na czele lokalnych grup stał wódz , mężczyzna, który dzięki swojej skuteczności i reputacji miał znaczny wpływ na innych w grupie. Wódz był najbliższą rolą społeczną przywódcy w kulturach Apaczów. Urząd nie był dziedziczny, a stanowisko to często obsadzali członkowie różnych rodzin wielopokoleniowych. Przywództwo wodza było tylko tak silne, jak go oceniano - żaden członek grupy nigdy nie był zobowiązany do podążania za wodzem. Kryteria zachodnich Apaczów do oceny dobrego wodza obejmowały: pracowitość, hojność, bezstronność, wyrozumiałość, sumienność i elokwencję w języku.

Wiele ludów Apaczów połączyło kilka lokalnych grup w " zespoły ". Organizacja zespołu była najsilniejsza wśród Chiricahua i Apaczów Zachodnich, podczas gdy wśród Lipanów i Mescalero była słaba. Navajo nie organizowali lokalnych grup w zespoły, być może ze względu na wymagania gospodarki pasterskiej . Jednak Navajo mieli "strój", grupę krewnych, która była większa niż dalsza rodzina, ale nie tak duża jak lokalna społeczność lub zespół.

Na większym poziomie, zachodni Apache zorganizowali zespoły w coś, co Grenville Goodwin nazwał "grupami". Zgłosił pięć grup dla Apaczów Zachodnich: Tonto Północne, Tonto Południowe, Cibecue, San Carlos i White Mountain. Jicarilla zgrupowali swoje zespoły w " ugrupowania ", być może pod wpływem przykładu północno-wschodniego Pueblo . Zachodni Apaczowie i Navajo mieli również system matrylinearnych " klanów ", które zostały zorganizowane dalej w fratrie (być może pod wpływem zachodnich Pueblo).

Pojęcie "plemienia" w kulturach Apaczów jest bardzo słabo rozwinięte; zasadniczo było to tylko uznanie, "że należy się odrobinę gościnności tym, którzy mają tę samą mowę, strój i zwyczaje". Sześć plemion Apaczów miało niezależność polityczną od siebie, a nawet walczyło przeciwko sobie. Na przykład Lipan walczył kiedyś z Mescalero.

Systemy pokrewieństwa
Plemiona Apaczów mają dwa wyraźnie różne systemy terminów pokrewieństwa : typ Chiricahua i typ Jicarilla. System typu Chiricahua jest używany przez Chiricahua, Mescalero i Western Apache. System Western Apache różni się nieco od pozostałych dwóch systemów i ma pewne podobieństwa do systemu Navajo.

Typ Jicarilla, który jest podobny do systemów pokrewieństwa Dakota - Iroquois , jest używany przez Jicarilla, Navajo, Lipan i Plains Apache. System Navajo jest bardziej rozbieżny wśród czterech, ma podobieństwa z systemem typu Chiricahua. Systemy Lipan i Plains Apache są bardzo podobne.

Chiricahua

Ukryj obraz przedstawiający ceremonię dojrzewania dziewczynki Apaczów, pędzla Naiche (Chiricahua Apache), ok. 1 godz. 1900, Centrum Historii Oklahomy
Językiem Chiricahua ma cztery różne słowa dla dziadków : -chú "babka ze strony matki", -tsúyé "dziadek", -ch'iné "babka", -nálé "dziadek". Dodatkowo rodzeństwo dziadków jest identyfikowane tym samym słowem; tak więc babka ze strony matki, siostry babki ze strony matki i bracia babci ze strony matki są wszyscy nazywani -chú . Co więcej, terminy dziadków są wzajemne, co oznacza, że ??dziadkowie będą używać tego samego terminu w odniesieniu do swojego wnuka w tym związku. Na przykład babcia ze strony matki będzie nazywać się -chúa babcia ze strony matki również nazwie tę osobę -chú (tj. -chú może oznaczać dziecko albo twojej własnej córki, albo córki twojego rodzeństwa).

Kuzyni Chiricahua nie różnią się od rodzeństwa poprzez warunki pokrewieństwa. Zatem samo słowo będzie odnosić się zarówno rodzeństwa lub kuzyna (nie są oddzielne terminy dla równoległego kuzynem i cross-kuzyn ). Dodatkowo terminy są używane zgodnie z płcią mówiącego (w przeciwieństwie do angielskich terminów brat i siostra ): -k'is "rodzeństwo tej samej płci lub kuzyn tej samej płci", -´-ląh "rodzeństwo przeciwnej płci lub przeciwna płeć kuzyn". Oznacza to, że jeśli ktoś jest mężczyzną, to jego brat nazywa się -k'is, a siostra -´-ląh . Jeśli ktoś jest kobietą, nazywa się brata-´-ląh a swoją siostrę -k'is . Chiricahua w związku --´-ląh obserwowali wielką powściągliwość i szacunek wobec tego krewnego; kuzyni (ale nie rodzeństwo) w związku -´-ląh mogą praktykować całkowite unikanie .

Dla każdego rodzica w zależności od płci używane są dwa różne słowa: -máá' "matka", -taa "ojciec". Podobnie istnieją dwa słowa określające dziecko rodzica w zależności od płci: -yách'e' "córka", -ghe' "syn".

Rodzeństwo rodziców jest klasyfikowane razem, niezależnie od płci: -ghúyé "ciotka lub wujek (brat lub siostra matki)", -deedéé' "ciotka lub wujek (brat lub siostra ojca)". Te dwa terminy są wzajemne, podobnie jak terminy dziadek/wnuk. Tak więc -ghúyé odnosi się również do syna lub córki rodzeństwa przeciwnej płci (tj. osoba nazwie ciotkę ze strony matki -ghúyé, a ta ciocia w zamian -ghúyé ).

Etnobotanika
Listę 198 zastosowań roślin etnobotanicznych dla Chiricahua można znaleźć na stronie http://naeb.brit.org/uses/tribes/11/ , która obejmuje również Mescalero.

Jicarilla
W przeciwieństwie do systemu Chiricahua, Jicarilla ma tylko dwa określenia dla dziadków w zależności od płci: -chóó "babcia", -tsóyéé "dziadek". Nie mają odrębnych określeń dla dziadków ze strony matki lub ojca. Terminy te są również używane w odniesieniu do rodzeństwa dziadków w zależności od płci. Tak więc, -chóó odnosi się do czyjejś babci lub czyjejś ciotki (zarówno ze strony matki, jak i ojca); -tsóyéé odnosi się do dziadka lub dziadka. Te warunki nie są wzajemne. Jest jedno słowo określające wnuka (niezależnie od płci): -tsóyí_í_ .

Dla każdego rodzica istnieją dwa terminy. Terminy te odnoszą się również do rodzeństwa tej samej płci tego rodzica: -'nííh "matka lub ciotka ze strony matki (siostra matki)", -ka'éé "ojciec lub wujek (brat ojca)". Ponadto istnieją dwa terminy określające rodzeństwo rodziców przeciwnej płci w zależności od płci: -da'á_á_ "wujek (brat matki)", -béjéé "ciotka (siostra ojca).

Dwa terminy są używane dla rodzeństwa tej samej płci i przeciwnej płci. Terminy te są również używane w odniesieniu do kuzynów-równoległych : -k'isé "rodzeństwo tej samej płci lub równoległa kuzynka tej samej płci (tj. dziecko brata ojca tej samej płci lub dziecko siostry matki)", -´-láh "rodzeństwo przeciwnej płci lub równoległa równoleżnik kuzyn (tj. dziecko brata ojca przeciwnej płci lub dziecko siostry matki)". Te dwa terminy mogą być również używane w odniesieniu do kuzynów . Istnieją również trzy terminy dotyczące rodzeństwa w zależności od wieku osoby mówiącej: -ndádéé "starsza siostra", -´-na'á_á_ "starszy brat", -shdá_zha "młodsze rodzeństwo (tj. młodsza siostra lub brat)".-zeedń "kuzyn (kuzyn tej samej lub przeciwnej płci osoby mówiącej)", -iłnaa'aash "kuzyn płci męskiej" (używany tylko przez mówiących płci męskiej).

Dziecko rodzica jest klasyfikowane jako dziecko jednopłciowego rodzeństwa lub jednopłciowego kuzyna: -zháche'e "córka, córka jednopłciowego rodzeństwa, jednopłciowa córka kuzynki", -ghe' "syn, syn jednopłciowego rodzeństwa, tej samej płci syn kuzyna". Istnieją różne określenia na dziecko rodzeństwa przeciwnej płci: -da'á_á_ "córka rodzeństwa przeciwnej płci", -da' "syn rodzeństwa przeciwnej płci".

Mieszkania

Rama Apache wickiup
Wszyscy ludzie z plemienia Apaczów mieszkali w jednym z trzech typów domów. Pierwszym z nich jest tipi dla tych, którzy mieszkali na równinach. Innym typem obudowy jest wickiup , wysoka na 8 stóp (2,4 m) rama z drewna spięta włóknami jukki i pokryta zaroślami , zwykle w grupach Apaczów na wyżynach. Gdyby ktoś z rodziny mieszkał w wickiup i zginął, wickiup zostałby spalony. Ostatnim domem jest hogan , gliniana konstrukcja na obszarze pustynnym, która była dobra do przechowywania chłodu w czasie upałów w północnym Meksyku.

Poniżej znajduje się opis wickiupów Chiricahua zarejestrowanych przez antropologa Morrisa Oplera:

Dom, w którym mieszka rodzina, jest zbudowany przez kobiety i jest zwykle okrągłym mieszkaniem w kształcie kopuły, z podłogą na poziomie gruntu. Ma siedem stóp wysokości w środku i około ośmiu stóp średnicy. Aby go zbudować, wbija się w ziemię długie, świeże kije dębowe lub wierzbowe lub umieszcza się je w otworach wykonanych kijem do kopania. Te słupy, które tworzą ramę, są ułożone w odstępach jednej stopy i są połączone u góry pasmami liści jukki. Nad nimi strzecha z wiązek wielkiej trawy niebieskołodygowej lub trawy niedźwiedziejjest wiązany, gontem, ze sznurkami z juki. Nad centralnym kominkiem otwiera się otwór dymny. Skóra zawieszona przy wejściu jest mocowana na belce poprzecznej tak, aby można ją było odchylać do przodu lub do tyłu. Drzwi mogą być skierowane w dowolnym kierunku. W celu wykonania hydroizolacji kawałki skóry są wyrzucane na zewnętrzny właz, a przy deszczowej pogodzie, jeśli ogień nie jest potrzebny, nawet otwór dymny jest zakrywany. Przy ciepłej i suchej pogodzie zdejmuje się większość zewnętrznego pokrycia dachowego. Wzniesienie solidnego mieszkania tego typu zajmuje około trzech dni. Te domy są "ciepłe i wygodne, mimo że jest duży śnieg". Wnętrze wyłożone jest zaroślami i trawnikami, nad którymi rozłożone są szaty...

Chiricahua szaman w wickiup z rodziną
Kobieta nie tylko zajmuje się wyposażeniem domu, ale jest odpowiedzialna za budowę, utrzymanie i naprawę samego mieszkania oraz za aranżację wszystkiego w nim. Zapewnia grządki z trawą i zaroślami i wymienia je, gdy stają się zbyt stare i suche. Jednak dawniej "nie mieli stałych domów, więc nie zawracali sobie głowy sprzątaniem". Mieszkanie w kształcie kopuły lub wickiup, typowy dom dla wszystkich zespołów Chiricahua, zostało już opisane ... Powiedział informator z Central Chiricahua.

Zarówno tipi, jak i domek w kształcie owalu były używane, kiedy byłem chłopcem. Owalna chata była pokryta skórą i była najlepszym domem. Bardziej zamożni mieli tego rodzaju. Typ tipi został właśnie wykonany z pędzla. W środku było miejsce na ognisko. To było po prostu połączone. Oba typy były powszechne jeszcze przed moim czasem ...

Forma domu, która odbiega od bardziej powszechnej odmiany w kształcie kopuły, jest również odnotowana dla Southern Chiricahua:

... Kiedy się ustatkowaliśmy, skorzystaliśmy z wickiup; kiedy dużo się poruszaliśmy, używaliśmy tego innego rodzaju...

Ostatnie badania udokumentowały archeologiczne szczątki wickiupów Chiricahua Apache znalezione na protohistorycznych i historycznych miejscach, takich jak Canon de los Embudos, gdzie CS Fly sfotografował Geronimo, jego lud i domy podczas negocjacji o poddaniu się w 1886 roku, demonstrując ich dyskretny i improwizowany charakter. "

Żywność

Różne pojemniki Apache: kosze, miski i słoiki. Kosze robione przez kobiety mogły pomieścić duże ciężary i były wykonane głównie z liści juki lub wierzby lub kory jałowca .

Apaczowie pozyskiwali żywność z czterech głównych źródeł:

polowanie na dzikie zwierzęta,
zbieranie dzikich roślin,
uprawa udomowionych roślin
handel z sąsiednimi plemionami lub najeżdżanie ich na zwierzęta gospodarskie i produkty rolne.
Poszczególne rodzaje żywności spożywane przez grupę w zależności od środowiska.

Polowanie
Polowania zajmowali się głównie mężczyźni, choć zdarzały się wyjątki w zależności od zwierząt i kultury (np. kobiety z Lipanu mogły pomagać w polowaniu na króliki, a chłopcy Chiricahua także mogli polować na króliki).

Apache dzbanek
Polowanie często wymagało skomplikowanych przygotowań, takich jak posty i rytuały religijne wykonywane przez szamanówprzed i po polowaniu. W kulturze lipańskiej, ponieważ jelenie były chronione przez Duchy Gór, bardzo dbano o rytuały Ducha Gór, aby zapewnić sprawne polowanie na jelenie. Również ubój zwierząt musi być przeprowadzany zgodnie z pewnymi wytycznymi religijnymi (z których wiele jest zapisanych w opowieściach religijnych) od przepisywania, jak ciąć zwierzęta, jakie modlitwy należy odmawiać i właściwego usuwania kości. Powszechną praktyką wśród myśliwych z południowych Athabascan było rozdawanie z powodzeniem ubitej zwierzyny. Na przykład wśród Mescalero oczekiwano, że myśliwy podzieli się nawet połową swojego zdobyczy z kolegą myśliwym i potrzebującymi ludźmi w obozie. Uczucia jednostek dotyczące tej praktyki mówiły o społecznej powinności i spontanicznej hojności.

Najpopularniejszą bronią myśliwską przed wprowadzeniem broni europejskiej był łuk i strzała . Stosowano różne strategie łowieckie. Niektóre techniki polegały na używaniu masek na głowę zwierząt noszonych jako przebranie. Czasami używano gwizdków, aby zwabić zwierzęta bliżej. Inną techniką była metoda sztafetowa, w której myśliwi umieszczeni w różnych punktach ścigali ofiarę na zmianę, aby ją zmęczyć. Podobna metoda polegała na ściganiu ofiary po stromym klifie.

Jedzenie niektórych zwierząt było tematem tabu. Chociaż różne kultury miały różne tabu, niektóre typowe przykłady zwierząt tabu obejmowały niedźwiedzie, pekari, indyki, ryby, węże, owady, sowy i kojoty. Przykład różnic tabu: czarny niedźwiedź był częścią diety lipańskiej (choć nie tak powszechnym jak bawoły, jelenie czy antylopy), ale Jicarilla nigdy nie jadła niedźwiedzia, ponieważ uważano go za złe zwierzę. Niektóre tabu były zjawiskami regionalnymi, takimi jak jedzenie ryb, które było tabu na całym południowym zachodzie (np. w niektórych kulturach Pueblo, takich jak Hopi i Zuni ) i z fizycznego wyglądu uważano je za wężopodobne (złe zwierzę).

Zachodni Apaczowie polowali na jelenie i widłorogi głównie w idealnej późnej jesieni. Po tym, jak mięso zostało wędzone na suszone mięso około listopada, nastąpiła migracja z terenów rolniczych wzdłuż brzegów strumieni w górach do obozów zimowych w rzekach Salt , Black , Gila, a nawet w dolinach rzeki Kolorado.

Podstawową grą Chiricahua był jeleń, a następnie widłoróg. Wśród zwierzyny płowej znalazły się: króliki bawełniane (ale nie dzików ), oposy, wiewiórki, konie nadwyżkowe, muły nadwyżkowe, wapiti (łosie), dzikie bydło, szczury leśne .

Mescalero polował głównie na jelenie. Inne zwierzęta, na które poluje się to: owce gruborogi , bawoły (dla żyjących bliżej równin), króliki bawełniane, łosie, konie, muły, oposy, widłorogi, dzikie woły i szczury leśne. Polowano również na bobry, norki, piżmaki i łasice, ale nie jedzono ich.

Głównymi zwierzętami żyjącymi w kamieniołomach Jicarilli były owce gruborogie, bawoły, jelenie, łosie i widłorogi. Inne zwierzęta łowne to bóbr, owca gruboroga, głów zające, wiewiórki, gołębie, świnie, cietrzewie, pekari, jeżozwierze, pieski preriowe, przepiórki, króliki, skunksy, ptaki śnieżne, wiewiórki, indyki i szczury leśne. Burros i konie były spożywane tylko w nagłych wypadkach. Norek, łasic, żbików i wilków nie zjadano, lecz polowano na ich części ciała.

Głównym pożywieniem Lipana były bawoły, których trzytygodniowe polowania jesienią i polowania na mniejszą skalę trwały do ??wiosny. Drugim najczęściej wykorzystywanym zwierzęciem był jeleń. Świeża krew jelenia była pijana dla dobrego zdrowia. Inne zwierzęta to bobry, gruborogi, czarne niedźwiedzie, osły, kaczki, łosie, ryby, konie, lwy górskie, gołębie żałobne, muły, pieski preriowe, widłorogi, przepiórki, króliki, wiewiórki, indyki, żółwie i szczury leśne. Skunksy zjadano tylko w nagłych wypadkach.

Łowcy Apaczów z równin ścigali głównie bawoły i jelenie. Innymi upolowanymi zwierzętami były borsuki, niedźwiedzie, bobry, ptactwo, gęsi, oposy, wydry, króliki i żółwie.

Odzież
Pod wpływem Indian z równin, zachodni Apaczowie nosili na ubrania skóry zwierzęce ozdobione koralikami. Te wyszywane koralikami wzory przypominały historycznie projekt z Wielkiej Kotliny Paiute i charakteryzują się liniowym wzorem. Ubrania z koralików Apache były otoczone wąskimi paskami szklanych koralików w ukośne paski o naprzemiennych kolorach. Wyrabiali koszule, poncza, spódnice i mokasyny z koźlej skóry i dekorowali je kolorowymi koralikami.

Nieudomowione rośliny i inne źródła pożywienia

Dziewczyna Apaczów z koszem, 1902
Zbieraniem roślin i innej żywności zajmowały się głównie kobiety. Jednak w niektórych czynnościach, takich jak zbieranie ciężkich koron z agawy , pomagali mężczyźni, chociaż ich zadaniem jest zwykle polowanie na zwierzęta, takie jak jelenie, bawoły i drobna zwierzyna. Liczne rośliny były wykorzystywane w medycynie i obrzędach religijnych, oprócz ich wartości odżywczych. Inne rośliny były wykorzystywane wyłącznie ze względu na ich wartość religijną lub leczniczą.

W maju zachodni Apaczowie upiekli i wysuszyli korony agawy, które zostały zmiażdżone na miazgę i uformowane w prostokątne ciastka. Na przełomie czerwca i lipca zbierano saguaro , opuncję i owoce cholla . W lipcu i sierpniu zbierano fasolę mesquite , owoce hiszpańskiego bagnetu i żołędzie dębu Emory . Pod koniec września zbieranie zostało przerwane, gdy uwaga przeniosła się na zbiory upraw. Późną jesienią zebrano jagody jałowca i orzeszki pinyon .

Najważniejszym pokarmem roślinnym używanym przez Chiricahua była roślina Century (znana również jako meskal lub agawa). Wykorzystano korony ( bulwiasta część podstawy) tej rośliny (wypiekane w dużych podziemnych piecach i suszone na słońcu), a także pędy. Inne rośliny wykorzystywane przez Chiricahua to: jagody agarity (algerita), jagody jałowca aligatora , nasiona strąków , owoce bananowej juki (lub datil, szerokolistna juka), papryczki chili , aronii , cota (używana do herbaty), porzeczki , nasiona traw , dąb Gambelżołędzie, Gambel dąb kora (użyte do herbaty), nasiona traw (różnych odmian), zieleni (o różnych odmianach), Hawthorne owocowe, Lamb's czwarte liście, warga paprocie (używany do herbaty), żywe dębu żołędzie, robinii kwiaty, szarańcza strąki, ziarna kukurydzy (używane do tiswin ) i fasola z mesquite.

Spożywane były morwy , wąskolistne Yucca kwiaty, wąskolistne juki łodygi, sutek kaktus owoce, jeden z nasion jałowca jagody, cebula, komosa nasiona, orzechy Pinyon, pitahaya owoce, opuncja owoce, kłujący sok gruszkowy, maliny, screwbean (lub tornillo) owoce saguaro, owoce, wilczomlecz nasiona, truskawki, sumak ( Rhus trilobata ) jagody, słonecznika , Tule kłącza , pędy Tule, komosa TUMBLEWEED nasiona, Unicorn plant seeds, orzechy włoskie, orzechywewnętrzna kora zachodniej sosny żółtej (stosowana jako słodzik), orzeszki sosny żółtej, ziemniaki białogwiazdowe ( Ipomoea lacunosa ), dzikie winogrona , dzikie ziemniaki ( Solanum jamesii ), liście szczawiu drzewnego i pąki juki (gatunek nieznany). Inne produkty to: miód z uli naziemnych i uli z agawy, sotolu i wąskolistnej juki.

Obfita agawa (meskal) była również ważna dla Mescalero, który zbierał korony późną wiosną po pojawieniu się czerwonawych łodyg kwiatowych. Nie bez znaczenia były również mniejsze korony solne. Obie korony obu roślin wypiekano i suszono. Inne rośliny to: żołędzie, jagody agarity, łodygi amole (pieczone i obrane), wewnętrzna kora osiki (używana jako słodzik), łodygi trawy niedźwiedziej (prażone i obrane), wewnętrzna kora z czarnego bzu (używana jako słodzik), owoce bananowej juki banana Yucca kwiaty, pudełko starszy sok (stosowany jako substancja słodząca), owoce kaktusów (o różnych odmianach) ożypałka podkładkami, chokecherries, porzeczki, dropseed trawy nasiona (używanyflatbread ), czarnego bzu , agrest ( Ribes leptanthum i R. pinetorum ), winogrona, hackberries , Hawthorne owoców i chmielu (stosowany jako przyprawa).

Są one również wykorzystywane horsemint (stosowany jako przyprawa), jagody jałowca, Lamb's czwarte liście, Locust kwiaty, Locust pods, Mesquite pods, mięta (stosowany jako przyprawa), morwy, Pennyroyal (stosowany jako przyprawa), komosa nasiona (używany do flatbread) , wewnętrzna kora sosny (wykorzystywana jako słodzik), orzeszki pinyon, owoce opuncji (okrojone i prażone), liście portulaki , maliny, szałwia (stosowana jako przyprawa), fasola, bulwy turzycy , liście sakwy pasterskiej , truskawki, nasiona słonecznika, nasiona tumbleweed (używane do podpłomyków), strąki wyki , orzechy włoskie, orzeszki pinii białej, orzeszki pinii żółtej, wiesiołek białyowoce, dziki seler (używany jako przyprawa), dzika cebula (używana jako przyprawa), strąki dzikiego groszku, dzikie ziemniaki i liście szczawiu drzewnego.

Jicarilla używała żołędzi, aronii, jagód jałowca, fasoli, orzechów pinyon, opuncji i owoców juki, a także wielu różnych innych owoców, żołędzi, zieleni, orzechów i traw nasiennych.

Najważniejszym pokarmem roślinnym używanym przez Lipana była agawa (meskal). Inną ważną rośliną był sotol. Inne rośliny wykorzystywane przez lipana to: agarita, jeżyny, ożypałka, diabelski pazur, czarny bez, agrest, jeżyna, głóg, jałowiec, jagnięcina, szarańcza, mesquit, morwa, dąb , palmetto , pekan, pinyon, opuncja, maliny, fasola, nasiona traw, truskawki, sumaki, słoneczniki, persymony teksańskie , orzechy włoskie, sosna zachodnia, dzikie wiśnie, dzikie winogrona, dzika cebula, dzikie śliwki, dzikie ziemniaki, dzikie róże , kwiaty juki i owoce juki. Inne pozycje to: sól pozyskiwana z jaskiń i miód.

Rośliny wykorzystywane przez Plains Apache to: aronia, jeżyny, winogrona, rzepa preriowa , dzika cebula i dzikie śliwki. Wykorzystywano również liczne inne owoce, warzywa i korzenie bulwiaste.

Etnobotanika Apaczów
Jest to lista 54 zastosowań roślin etnobotanicznych dla nieskategoryzowanego Apache. http://naeb.brit.org/uses/tribes/10/ .

Uprawa roślin
Navajo uprawiali najwięcej upraw, zachodni Apaczowie, Jicarilla i Lipan mniej. Jedyny zespół Chiricahua (z Oplera) i Mescalero uprawiali bardzo mało kultywacji. Pozostałe dwa zespoły Chiricahua i Plains Apache nie uprawiały żadnych upraw.

Handel, najazdy i wojna
Niektóre wymiany między Apaczami a odkrywcami i osadnikami pochodzącymi z Europy opierały się na handlu. Apacze stwierdzili, że mogą używać towarów europejskich i amerykańskich.

Chociaż poniższe działania nie zostały rozróżnione przez Europejczyków ani Euro-Amerykanów, plemiona Apaczów wyraźnie rozróżniały najazdy (dla zysku) i wojny. Najazdy odbywały się z małymi grupami o określonym celu ekonomicznym. Apacze prowadzili wojnę z dużymi stronami (często członkami klanu), zwykle po to, by uzyskać zemstę.

Chociaż najazdy były tradycyjnym sposobem życia Apaczów, meksykańscy osadnicy sprzeciwiali się kradzieży ich zasobów. Wraz ze wzrostem napięć między Apaczami a osadnikami, rząd meksykański uchwalił prawa oferujące nagrody pieniężne za skalpy Apaczów.

Religia
Religijne opowieści Apaczów odnoszą się do dwóch bohaterów kulturowych (jeden o Słońcu/ogniu: "Killer-of-Enemies/Monster Slayer" i jeden o Water/Moon/thunder: "Child-Of-The-Water/Born For Water") którzy niszczą kilka stworzeń szkodliwych dla ludzkości.

Inna historia dotyczy ukrytej gry w piłkę, w której dobre i złe zwierzęta decydują o tym, czy świat powinien być wiecznie ciemny. Kojot , oszust , jest ważną istotą, która często zachowuje się nieodpowiednio (np. żeni się z własną córką, itp.), w której obala konwenanse społeczne. Navajo, Western Apache, Jicarilla i Lipan mają historię powstania lub stworzenia, czego brakuje w Chiricahua i Mescalero.

Większość południowych bogów atabaskańskich to uosobione siły natury, które biegną przez wszechświat. Mogą być używane do celów ludzkich poprzez ceremonie rytualne. Poniżej znajduje się sformułowanie przez antropologa Keitha Basso koncepcji diyí zachodnich Apaczów :

Termin diyí odnosi się do jednego lub wszystkich zbioru abstrakcyjnych i niewidzialnych sił, o których mówi się, że wywodzą się z pewnych klas zwierząt, roślin, minerałów, zjawisk meteorologicznych i postaci mitologicznych w zachodnim wszechświecie Apaczów. Każda z różnych mocy może być nabyta przez człowieka i, jeśli jest właściwie traktowana, wykorzystywana do różnych celów.

Medycy uczą się ceremonii, które można również zdobyć poprzez bezpośrednie objawienie się danej osobie. Różne kultury Apaczów miały różne poglądy na praktyki obrzędowe. Większość ceremonii Chiricahua i Mescalero została nauczona poprzez przekazywanie osobistych wizji religijnych, podczas gdy Jicarilla i Zachodni Apacze używali standardowych rytuałów jako bardziej centralnej praktyki ceremonialnej. Ważne standardowe ceremonie obejmują ceremonię dojrzewania młodych kobiet (taniec wschodu słońca), pieśni Navajo, ceremonie "długiego życia" Jicarilla oraz ceremonie " świętego pakietu" Plains Apache .

Niektóre zwierzęta - sowy, węże, niedźwiedzie i kojoty - są uważane za duchowo złe i mają skłonność do wywoływania chorób u ludzi. .

Wiele ceremonii Apaczów wykorzystuje zamaskowane przedstawienia duchów religijnych. Malowanie piaskiem to ważna ceremonia w tradycjach Navajo, Apaczów Zachodnich i Jicarilla, podczas której uzdrowiciele tworzą tymczasową sztukę sakralną z kolorowych piasków. Antropolodzy uważają, że używanie masek i malowanie piaskiem to przykłady dyfuzji kulturowej z sąsiednich kultur Pueblo .

Apacze uczestniczą w wielu tańcach religijnych, w tym w tańcu deszczu, tańcach plonów i żniw oraz tańcu ducha. Tańce te służyły głównie wpływaniu na pogodę i wzbogacaniu zasobów żywności.

Języki
Dalsze informacje: Południowe języki atabaskie
Pięć języków Apache są języki Apachean , które z kolei należą do Athabaskan gałęzi rodziny języków Eyak-Athabaskan . Wszystkie języki Apache są zagrożone . Lipan jest uznawany za wymarły .

Southern Athabascan gałąź określono przez Harry Hoijer przede wszystkim na podstawie jej połączenia z macierzystych -initial spółgłoski z proto serii -Athabascan * k a * c w * c (oprócz szerokiego połączenia * c a * c w * c również znalezione w wielu północnych językach atabaskich ).