Wojny Yaqui (od 1533 r.)
Inne zagadnienia dotyczące Plemienia Yaqui: (w budowie)
 | Plemię Yaqui  | Wojny Yaqui (1533) | Powstanie Yaqui (1896) (Yaqui Uprising) | Bitwa w Dolinie Niedźwiedzi (1918) Battle of Bear Valley |

Wojny Yaqui,
były to seria konfliktów zbrojnych między Wojskiem Nowej Hiszpanii , a później Rządu Meksykańskiego , przeciw Indianom z Plemienia Yaqui.

Okres ten rozpoczął się w 1533 roku i trwał do 1929 roku.

Wojny Yaqui, wraz z wojną kastową przeciwko Majom , były ostatnimi konfliktami wielowiekowych wojen meksykańskich z Indianami .

W ciągu prawie 400 lat Hiszpanie i Meksykanie wielokrotnie przeprowadzali kampanie militarne na terytorium Yaqui, które zakończyły się kilkoma poważnymi bitwami i masakrami .



Powstanie Indian Yaqui - Yaqui Warriors in Retreat Frederic Remington 1896.



Spis treści:
1 Wojny
1,1 XVI wiek
1,2 XVII wiek
1,3 XVIII wiek
1.4 Juan Banderas
1,3 Opór w połowie XIX wieku
1,4 Cajemé
1,5 Powstanie Yaqui, 1896
1,6 Późniejsze wydarzenia
2 Zobacz też


Wojny

XVI wiek
(zobacz: okres wojen Plemienia Yaqui)

Kiedy Hiszpanie po raz pierwszy zetknęli się z Yaqui w 1533 roku, Yaqui zajęli terytorium wzdłuż dolnego biegu rzeki Yaqui .
(patrz: Hiszpańska eksploracja pogranicza USA)

Szacuje się, że liczyły one 30 000 osób mieszkających w 80 wioskach na obszarze o długości około 100 km i szerokości 25 km.
Niektórzy Yaqui mieszkali w pobliżu ujścia rzeki i żyli z zasobów morza.
Większość mieszkała w społecznościach rolniczych, co roku uprawiając fasolę , kukurydzę i kabaczki na ziemiach zalewanych przez rzekę. Inni żyli na pustyniach iw górach i polegali na polowaniu i zbieractwie.

Przyczyna konfliktów była podobna do wielu Wojen Indiańskich .

Kapitan Diego de Guzmán, przywódca ekspedycji mającej na celu zbadanie ziem na północ od hiszpańskich osiedli, spotkał Yaqui w 1533 roku.
Duża liczba wojowników Yaqui stawiła czoła Hiszpanom na równinie. Ich przywódca, stary człowiek, wytyczył na ziemi linię i powiedział Hiszpanom, aby jej nie przekraczali.
Odmówił hiszpańskiej prośbie o jedzenie.

Wywiązała się bitwa.
Hiszpanie ogłosili zwycięstwo, chociaż się wycofali.
Tak rozpoczęła się 40-letnia walka Yaqui, często uzbrojona, o ochronę ich kultury i ziem.

W 1565 Francisco de Ibarra próbował, ale nie udało się, założyć hiszpańską osadę na terytorium Yaqui.
To, co prawdopodobnie uratowało Yaqui przed wczesną inwazją Hiszpanów, to brak srebra i innych metali szlachetnych na ich terytorium.
W 1608 Yaqui i 2000 sojuszników z innych plemion, głównie Mayo, odniosło zwycięstwo nad Hiszpanami w dwóch bitwach.



XVII wiek

Porozumienie pokojowe z 1610 r. z Hiszpanami przyniosło podarunki od Hiszpanów.

W 1617 r. zaproszenie Yaquis dla misjonarzy jezuickich, aby zostali i nauczali ich.

W 1684 hiszpańscy koloniści w dzisiejszym meksykańskim stanie Sonora odkryli srebro w dolinie Rio Yaqui .


XVIII wiek

Yaqui żyli w korzystnych dla obu stron stosunkach z jezuitami przez 120 lat.
Większość z nich przeszła na chrześcijaństwo zachowując wiele tradycyjnych wierzeń.
Rządy jezuitów nad Yaqui były surowe, ale Yaqui zachowali swoją ziemię i jedność jako ludu.
Jezuici wprowadzili pszenicę, bydło i konie.

Yaqui prosperowali, a misjonarze mogli rozszerzyć swoją działalność dalej na północ.
Sukces jezuitów był ułatwiony dzięki temu, że najbliższa hiszpańska osada była oddalona o 100 mil, a Yaqui byli w stanie uniknąć interakcji z hiszpańskimi osadnikami, żołnierzami i górnikami.

Ważne było również to, że epidemie europejskich chorób, które zniszczyły wiele rdzennych populacji, najwyraźniej nie wpłynęły poważnie na Yaqui.
Reputacja Yaqui jako wojowników, plus ochrona zapewniana przez jezuitów, być może chroniła Yaqui przed hiszpańskimi handlarzami niewolników.
Jezuici przekonali Yaqui do osiedlenia się w ośmiu miastach: Bácum , Benem , Cócorit , Huirivis , Pótam , Rahum ,Tórim i Vícam .

Następnie Hiszpanie stopniowo zaczęli osiedlać się na ziemi Yaqui, a do 1740 Indianie byli gotowi stawić opór.
Kilka drobnych konfliktów sprzed lat datowało się od 1533 , ale w 1740 Yaqui zjednoczyli się z sąsiednimi plemionami Mayo, Opata , Pima (Akimel O'odham) i skutecznie wypędzili kolonistów do 1742 roku.


Juan Banderas

Podczas meksykańskiej wojny o niepodległość z Hiszpanii (1810-1821) Yaqui nie brali udziału po żadnej ze stron.
To właśnie, gdy w 1825 roku Occidente uchwalił prawo, które uczyniło Yaqui swoimi obywatelami i nałożyło na nich podatki, Yaqui zdecydowali się iść na wojnę, ponieważ wcześniej nie podlegali podatkom.

Pierwsza walka odbyła się pod Rahum .
Ruch ten był zachęcany przez Pedro Leyva, katolickiego księdza i wziął za swój symbol Dziewicę z Guadalupe.
Yaqui skupili się wokół Juana Banderasa jako ich przywódcy. Juan Banderas był znanym przywódcą Yaqui, który po otrzymaniu wizji w 1825 roku próbował zjednoczyć Yaqui i inne pobliskie grupy plemienne, w tym Opata , Lower Pima ( Pima Bajo) i Mayo , pod sztandarem Matki Boskiej z Guadalupe.

Banderas skutecznie zakwestionował meksykańskie rządy w Sonorze i Sinaloa w latach 1825-1832.
Occidente był tak dotknięty wojną, że stolica została przeniesiona z Cosali do Fuerte .

W 1827 roku siły Banderasa zostały pokonane przez Meksykanów w okolicach Hermosillo . Ta porażka była częściowo spowodowana tym, że Yaquis mieli głównie łuki i strzały, podczas gdy Meksykanie mieli broń. Po tej klęsce

Banderas wynegocjował pokój z Zachodem, w którym został ułaskawiony i uznany za kapitana generalnego Yaqui i otrzymał pensję.

W 1828 r. zniesiono urząd kapitana generalnego, a rząd Zachodu potwierdził swoje prawo do opodatkowania Yaqui, a także zaproponował plan przydziału ziem Yaqui.
W 1832 Banderas wznowił wojnę z władzami meksykańskimi, we współpracy z Dolores Gutiérrez, wodzem ludu Opata .
Siły meksykańskie schwytały Banderasa i innych indyjskich przywódców po klęsce sił Banderasa w bitwie pod Soyopa, Sonora w grudniu 1832 roku. W 1833 Banderas i Gutiérrez wraz z 10 innymi zostali straceni w styczniu 1833. Banderas pozostał potężny i podziwiany symbol oporu Yaqui wobec obcej dominacji.


Ruch oporu w połowie XIX wieku

Niektórzy wojownicy uciekli ze swoich zajętych pueblo wzdłuż Rio Yaqui i kontynuowali walkę w Sierra Vakatetteve. W 1834 Yaquis w Torim próbował wypędzić meksykańskich osadników z tego miejsca. Siły meksykańskie w tej walce były dowodzone przez Yaqui, Juan Ignacio Juscamea. Juscamea kontynuował współpracę z rządem meksykańskim do 1840 roku, kiedy został zabity przez antymeksykańskich Yaquis w walkach pod Horcasitas.

W latach trzydziestych i czterdziestych XIX wieku Yaqui często sprzymierzał się z byłym konserwatywnym gubernatorem Sonory, Manuelem Maríą Gándarą, w jego walce z José de Urreą o kontrolę nad Sonorą . W 1838 r. doprowadziło to do tego, że Urrea przechwyciła przybrzeżne złoża soli Yaqui i przekazała je pod kontrolę państwa.

W 1857 Gándara został odsunięty od władzy przez Ignacio Pesqueirę . Yaqui pod przywództwem Mateo Marquina , znanego również jako Jose Maria Barquin , byli jednymi z głównych sojuszników Gandary w jego próbie odzyskania kontroli nad Sonorą . Początkowo większość walk toczyła się w dolinie rzeki Guaymas . Jednak w 1858 roku Cócorit stał się punktem przemocy. Mayos dołączyli do Yaqui w wojnie przeciwko rządowi meksykańskiemu i zniszczyli Santa Cruz w Sonorze .

W sierpniu 1860 r. bandy powstańców Yaqui i Mayo, liczące około 1000 lub 1200 osób, maszerowały w kierunku Guaymas, paląc i niwelując meksykańskie osady w miarę postępów. Mieszkańcy Guaymas ufortyfikowali miasto, ogłaszając stan oblężenia i uzbroili 350 ludzi w jego obronie. Prefekt Guaymas wysłał kuriera do gubernatora w Hermosillo, domagając się dodatkowej pomocy.

Przesyłka dotarła do Hermosillo 31 sierpnia. Gubernator Pesquiera, w sile sześćdziesięciu koni i osiemdziesięciu piechoty, natychmiast opuścił Hermosillo. Zamierzał udać się do El Cachora, aby zebrać dodatkowe 300 żołnierzy, ale Yaqui zaatakowali jego i jego żołnierzy w drodze w Jacalitos, małej wiosce około czterdziestu dwóch mil od Hermosillo.

Niedoświadczeni meksykańscy żołnierze uciekli z bitwy, pozostawiając Pesquierę i generała Angela Triasa z Chihuahua, którzy towarzyszyli Pesquierze, z ośmioma lub dziesięcioma ochroniarzami, aby stawić czoła 600 dobrze uzbrojonym Yaqui. Pesquiera i Angel Trias ostatecznie zdołali uciec i dołączyli do sił w El Cachora. Po tej klęsce, Pesqueira najechała terytorium Mayo i Yaqui w 1862 roku i zmusiła ich do zaakceptowania warunków pokoju. Pokój został wynegocjowany w Torim, Sonora . Warunki pokoju pozwoliły na ułaskawienie przywódców Yaqui, ale wymagały utworzenia stanowiska wojskowego w Agua Caliente w Sonorze , aby Meksykanie kontrolowali działania Yaqui.

Po francuskim zwycięstwie nad Pesqueirą pod Guaymas w 1865 roku Yaqui sprzymierzyli się z Francuzami w walce z Meksykanami. Mateo Marquin publicznie wyraził poparcie dla Francuzów. Refugio Tánori , przywódca Opaty, również sprzymierzył się z Francuzami. Ci rodzimi sojusznicy Francuzów przejęli kontrolę nad Alamos, Sonorą i wypędzili Pesquirę z jego bazy w Ures . W 1868 roku, wraz z wycofaniem się Francuzów, Pesqueira wyznaczył pro-meksykańskiego Yaqui do administrowania miastami Yaqui, ale w Bácum Yaqui zabili tego urzędnika.

Pesqueira następnie wyznaczył Garcię Moralesa do prowadzenia kampanii przeciwko Yaqui. W 1868 roku 600 Yaqui poddało się w Cócorit . Meksykanie trzymali w kościele 400 Yaqui, a kiedy uznali, że Yaqui nie są wystarczająco chętni do współpracy, ostrzelali kościół artylerią, powodując pożar, w którym zginęło 120 mężczyzn, kobiet i dzieci. Był to reprezentatywny przykład ostrych ataków wojskowych na Yaqui, którzy zaakceptowali warunki pokoju, aby uniknąć dalszych masakr. [12] Sprawy takie jak ta skłoniły wielu tubylców do emigracji , podczas gdy inni zostali deportowani przez Meksykanów lub zniewoleni .


Cajemé
Główny artykuł: Cajemé

W 1874 Pesqueira mianował Cajemé alcalde-burmistrzem wszystkich miast Yaqui i Mayo. José J. Pesqueira , syn obecnego gubernatora, został wyznaczony na następcę gubernatora. Spowodowało to próbę brutalnego mianowania nowego gubernatora, na co Pesqueira zareagował, atakując Cajemé i jego lud. Z Medano Pesqueira zaatakowała dużą liczbę mieszkańców Yaqui, zabijając Yaqui tylko dlatego, że byli obecni i plądrując ich farmy i rancza.

W 1876 roku przywódca Yaqui, José Maria Leyba Peres , czyli Cajemé, ustanowił w Sonorze małą niezależną republikę. Do tego czasu było tylko około 4000 niepokonanych Yaqui, którzy próbowali bronić swojego hrabstwa, budując fortyfikacje zwane El Anil (Indygo). El Anil znajdował się w pobliżu wioski Vícam , w środku gęstego lasu i na lewym brzegu rzeki Yaqui. Fortyfikacja składała się z szerokiej fosy. W obrębie fortyfikacji składowano żywność i zwierzęta gospodarskie, a aby zapewnić źródło wody, do rzeki był duży rów. Była też drewniana palisada o ścianach wykonanych z grubych pni drzew ustawionych obok siebie i splecionych z gałęzi, tworzących ogrodzenie, w którym chroniono 4000 ludzi Yaqui.

Agustin Ortiz, którego brat Carlos był wówczas gubernatorem Sonory, poprowadził atak z Navojoa do Capetemaya w 1882 roku, z zamiarem zdobycia Cajemé. Cajemé został ranny w bitwie pod Capetemaya , ale siły Ortiza zostały rozgromione. Walki na terytoriach Mayo trwały do 1884 roku, kiedy zgodzili się poddać władzy meksykańskiej. Jednak Cajemé nadal nalegał na swoją niezależność.

W 1885 Loreto Molino , Yaqui, który wcześniej był jednym z głównych poruczników Cajemé lub generała teniente, poprowadził najazd z Guaymas na dom Cajemé. Dom został spalony, ale Cajemé znajdowało się wówczas na południu i dzięki temu przetrwało atak. Reperkusje tego nalotu, usankcjonowanego przez lokalny rząd meksykański, doprowadziły do ??wznowienia wojny na pełną skalę między Yaqui i rządem meksykańskim. W marcu 1886 roku trzy kolumny, każda licząca około 1200 osób, zostały skierowane przeciwko Yaquis. Każde meksykańskie miasto lub ważny punkt zostało ufortyfikowane i obsadzone garnizonem, aby stawić opór wrogim siłom Yaqui. mitraliezapodobno został użyty przez meksykańskie siły federalne przeciwko dobrze zorganizowanym siłom Yaqui. Użyto trzech z nich, z czego dwie mitrailleuse pod dowództwem sił generałów Leivy i Marcosa Carillo, a jedna pod dowództwem generała Camano

W maju 1886 armia meksykańska rozpoczęła skoncentrowaną serię kampanii wojskowych przeciwko głównej fortecy Yaqui w El Anil. Generał Carrillo, z 1200 żołnierzami, początkowo zaatakował El Anil w zaciętej bitwie, aby wyprzeć rdzennych sił Yaqui. Generał Ángel Martínez sprowadził dodatkowe 1500 żołnierzy meksykańskich i skoncentrował swoje siły, by zakończyć kampanię decydującym ciosem. El Anil został schwytany 12 maja 1886 roku. Tylko kilku żołnierzy Yaqui uciekło w głąb gór, pozostawiając 200 zabitych i około 2000 ludzi, składających się głównie z osób starszych, dzieci i chorych. Straty sił meksykańskich wyniosły 10 oficerów i 59 żołnierzy. Po bitwie ludzie mieszkający w wioskach Huiviris, Potam, Bacum, Cócorit zostali objęci amnestią przez rząd meksykański w zamian za oddanie broni. W zamian mieszkańcy wsi otrzymywali ubrania i żywność. Większość pozostałych żołnierzy Yaqui nie była teraz w stanie prowadzić wojny bezpośrednio z meksykańskimi siłami zbrojnymi, więc ukryła się w górach, będąc prześladowana i systematycznie dziesiątkowana. W tym momencie Cajemé wysłał notatkę do generała Juana Hernándeza, mówiąc:

" Desde luego nos someteremos todos a la obediencia del gobierno, bajo la condición de que dentro de 15 días se retiren todas sus fuerzas que están en el río Yaqui para Guaymas y Hermosillo, de no hacerlo así, pueden ust. ; yo, en unión de mi nación, estoy dispuesto a hacer hasta la última defensa. "

" Będziemy wszystko złożyć w posłuszeństwie wobec rządu, pod warunkiem, że w ciągu 15 dni [rząd] wycofać wszystkie swoje siły w Rio Yaqui do Guaymas i Hermosillo. W przeciwnym razie, można działać w sposób, który im odpowiada [ rząd]. Ja, wraz z moim narodem, jestem gotów kontynuować [walki] aż do ostatniej obrony. "

Prawie rok później Cajemé zostało schwytane w wiosce San José de Guaymas, około 10 mil od portu Guaymas . Cajemé został ostatecznie przetransportowany do ujścia rzeki Yaqui i paradował przez wiele wiosek Yaqui, aby pokazać, że został schwytany. 23 kwietnia 1887 Cajemé został stracony w Tres Cruces de Chumampaco. Juan Maldonado zajął miejsce Cajemé i kontynuował wojnę partyzancką w Sierra del Bacatete. Miasta Yaqui wzdłuż Rio Yaqui stały się w większości opustoszałe, a wielu mieszkańców uciekło w okoliczne góry i do innych stanów w Meksyku, w tym Chihuahua i Sinaloa.


Powstanie Yaqui, 1896
Główny artykuł: Powstanie Yaqui (1896)

W lutym 1896 roku, po tym, jak meksykański rewolucjonista Lauro Aguirre opracował plan obalenia rządu Porfirio Diaza, rozpoczęło się wydarzenie znane jako powstanie Yaqui . Aguirre i jego ludzie byli w stanie przekonać kilku tubylców Yaqui i Pima (Akimel O'odham) do przyłączenia się do buntu, więc 12 sierpnia połączone siły co najmniej siedemdziesięciu ludzi zaatakowały urząd celny w Nogales w Sonorze.

Wywiązała się wtedy bitwa, w której zginęły co najmniej trzy osoby, a wiele więcej zostało rannych. Podczas walk w sąsiednim mieście Nogales utworzyła się grupa milicji amerykańskiej , Arizona i pomogli meksykańskim obrońcom w odparciu ataku rebeliantów.
Ostatecznie Yaquis i inni zostali zmuszeni do wycofania się z tego obszaru, kończąc powstanie i prowadząc do operacji Armii Stanów Zjednoczonych mającej na celu wyśledzenie wrogów.
Dwie kompanie 24 Pułku Piechoty zostały przydzielone do polowania na rebeliantów ściganych przez oddziały armii meksykańskiej pułkownika Emilio Kosterlitsky'ego . Jednak buntownikom udało się uciec, niektórzy uciekli do Arizony. W 1897 r. w Ortiz podpisano traktat pokojowy między Yaquis a rządem meksykańskim, ale w 1899 r. rozpoczął się kolejny poważny wybuch działań wojennych, który doprowadził do krwawej masakry w Mazocoba 1900, w którym zginęło kilkuset Indian.

Manuel Balbás napisał w Recuerdos del Yaqui, jak niektórzy Yaqui w Mazocoba przeżyli walkę, ale zdecydowali się odebrać sobie życie, albo własną bronią, lub rzucając się z klifów, zamiast poddać się wrogowi. Jedno wydarzenie, w którym młoda kobieta, która ukrywała się, ale została odkryta, bez łez w oczach "podeszła do ciała ukochanej osoby, uklękła na chwilę, skłoniła się lekko i być może po raz ostatni spojrzała na twarz ukochany i natychmiast wstał, biegnąc szybko jak gazela ku przepaści i bez chwili wahania pogrążył się w otchłani.

To właśnie w tym momencie, pod koniec lat 90. XIX wieku i na początku XX wieku, duża liczba ludzi Yaqui zaczęła podróżować na północ, aby osiedlić się w Stanach Zjednoczonych wokół Tucson i Phoenix w Arizonie oraz do niektórych części Teksasu, w tym do okolice El Paso, a także okolice Lubbock, gdzie wiele lat wcześniej osiedliła się grupa uchodźców z plemienia Yaqui.


Dalsze wydarzenia


grupa Indian Yaqui podczas kapitulacji i podpisania traktatu pokojowego w Ortiz, Meksyk, ok. 1910. Dwóch Meksykanów stoi obok trzech Indian na pierwszym planie.


Mniej więcej w tym czasie Porfirio Díaz zaczął opowiadać się za rozwiązaniem wojen Yaqui. W 1903 roku podjęto decyzję o deportacji zarówno pokojowo nastawionych, jak i zbuntowanych tubylców Yaqui na Jukatan i Oaxaca . W międzyczasie, od 1904 do 1909, meksykański gubernator Sonory, Rafael Izábal, prowadził "zorganizowane obławy", w których około 8000 do 15 000 Yaquis zostało wziętych do niewoli i "praktycznie zniewolonych". [ potrzebne cytowanie ]

15 000 do 60 000 Yaquis zginęło w deportacjach w latach 1900-1911. Po wybuchu rewolucji meksykańskiej w 1910, wojownicy Yaqui dołączyli do wszystkich armii głównych frakcji rebeliantów. Zaczęli także przesiedlać swoje ziemie przodków wzdłuż Rio Yaqui. W 1911 r. Díaz został wygnany, a urząd objął prezydent Francisco Madero . Mówi się, że obiecał Yaqui ludziom rekompensatę za poniesione straty, ale do 1920 roku, kiedy skończyła się główna faza wojny, o obietnicach zapomniano. W 1916 roku meksykańscy generałowie , tacy jak Álvaro Obregón , zaczęli zakładać posiadłości na ziemi Yaqui podczas rewolucji, co doprowadziło do wznowienia wrogości między tubylcami a wojskiem.

To właśnie w tym okresie konfliktu, że Stany Zjednoczone armia walczyła ostatnią bitwę z Wojny Indian . W styczniu 1918 roku mała grupa około trzydziestu tubylców została przechwycona przez Buffalo Soldiers z 10. Kawalerii tuż za międzynarodową granicą, niedaleko Arivaca w Arizonie. W trzydziestominutowej potyczce, która nastąpiła, dowódca Yaqui został zabity, a kilku innych dostało się do niewoli.

Ostatnie poważne starcie wojen Yaqui nastąpiło prawie dziesięć lat później w tak zwanym "Rewolcie Yaqui z lat 1926-1928". Bitwa rozpoczęła się w kwietniu 1927 roku pod Cerro del Gallo (Wzgórze Koguta. Nazwa Yaqui: Totoi-ta-kuse'epo ). 28 kwietnia 1927 r. Los Angeles Times[ poinformował, że meksykańskie oddziały federalne schwytały 415 Yaquis, w tym 26 mężczyzn, 214 kobiet i 175 dzieci. W meksykańskiej gazecie El Universal doniesiono,że ponieważ Yaqui wycofali się w góry, meksykański sztab federalny postanowił przeprowadzić przeciwko nim poważną ofensywę. Operacjami kierował generał Obregón, wspomagany przez generała Manzo. Według innego raportu opublikowanego 5 października 1927 r. w stanie Sonora miało się wkrótce znaleźć 12 000 "federalów", wyposażonych w 8-milimetrowe karabiny maszynowe, samoloty i trujący gaz.

2 października 1927 r. Los Angeles Timespoinformował, że generał Francisco R. Manzo, dowódca sił federalnych w Sonorze, poinformował prezydenta Callesa, że spodziewa się, iż wódz Yaqui, Luis Matius, wkrótce podda się po ponad roku spędzonym w górach Bacatete. Po tym, niektóre drobne działania wojenne trwały do 1929 roku, ale przemoc została stłumiona głównie przez bombardowania meksykańskich sił powietrznych .

Armia meksykańska ustanowiła również stanowiska we wszystkich osiedlach Yaqui. Ta akcja zapobiegła przyszłym konfliktom.


Zobacz także

Wojny Apaczów z Meksykiem (1600-1933)
Wojny Indian z Teksasem (1706-1875) 
Wojny Komanczów z Meksykiem (1706-1886)