Prymat Czejenów

Prymat Czejenów: Perspektywa plemion w przeciwieństwie do perspektywy armii Stanów Zjednoczonych; Możliwa alternatywa dla "Wielkiej Wojny Siuksów z 1876 r."

przez dr Margot Liberty

Uwaga webmastera: Mamy zaszczyt przedstawić Państwu najnowszą pracę dr Margot Liberty. W swojej pracy "Prymat Cheyenne" dr Liberty omawia idee, o których Thomas Marquis pisał w The Cheyennes of Montana, dotyczące wojny Sioux z 1876 r. Te teorie wydają się prawdziwe i mamy nadzieję, że zachęcą do dalszych badań. Listopad 2006 r.

cytat z: https://www.friendslittlebighorn.com/cheyenneprimacy.htm

Prymat Czejenów

"W rzeczywistości to, co uważamy za "wojnę Siouxów z 1876 r.", było, jak widzieli to sami Indianie, wojną białych przeciwko Czejenom. Siouxowie uczestniczyli w niej po prostu jako sojusznicy".

Thomas Bailey Marquis, 1933, "Który Indianin zabił Custera? s. 3-4; Przedruk 1967, Custer On the Little Bighorn, s. 22.

Przedmowa

Przygotowując wstęp do książki ze zdjęciami rezerwatów i historią mówioną Północnych Czejenów h Czejenówe z Montany (Liberty 2006), nie spodziewałem się, że zostanę zaprowadzony tak daleko w kwestie:
1) tak zwanej Wielkiej Wojny Siuksów z 1876 r.,
2) "Etnogenezy",
3) "Grup Protocheyenne" i
4) definicji "plemienia".

Jestem zobowiązany Robertowi Utleyowi za zadanie pytań, które doprowadziły do tego wszystkiego.
Początkowy dialog miał miejsce na konferencji Bozeman Trail Heritage w Bozeman w Montanie, w dniach 28 lipca-1 sierpnia 1999 r. Różniliśmy się co do względnego znaczenia uczestników wojen indiańskich Czejenów i Siuksów w latach 70. XIX wieku i na Północnych Równinach przed tym czasem. Nie zgadza się on z tym, że Czejenowie poprzedzali Siuksów w kraju Powder River na początku XIX wieku. (Po pierwsze, całe plemię niosło Święte Strzały przeciwko Szoszonom 1n 1817.) Mój koncept "Prymat Czejenów" rozwinął się jako jeden z rezultatów.
Jestem mu wdzięczny za późniejszą dyskusję.

Siouxom przyznano gwiazdorską rolę w "The Great Sioux War of 1876" na podstawie większej widoczności i większej liczby członków niż inne plemiona. W rzeczywistości istniało coś w rodzaju tunelowego widzenia, jeśli nie megalomanii, jeśli chodzi o wybitność Siouxów - częściowo z powodu ich dużej liczby podziałów i grup, wszystkie często identyfikowane po prostu jako "Sioux".

Pogląd innych plemion, że w 1876 r. była to wojna Czejenów, a nie "Wielka Wojna Siuksów", jest bardziej prawdopodobny ze względu na "Liczbę ciał" siedmiu obozów Czejenów zniszczonych przez armię przed 1876 r. - więcej niż wszystkich innych plemion razem wziętych.
Tego roku zniszczono kolejne trzy, co daje łącznie dziesięć obozów. Według historyka Jerry'ego Greene'a całkowita liczba obozów innych ludów, które zostały zniszczone, wynosiła sześć (cztery przed 1876 r.), podzielonych między Szoszonów, Arapaho, Pieganów i Lakotów, jak wymieniono poniżej (Greene, komunikacja osobista, 1999).

Zniszczone zostały następujące wioski Czejenów:

1) Pierwsza walka na moście Platte 1856 (Grinnell 1956: 112)

2) Wielka Wyspa (Grand Island) 1856 (Grinnell 1956: 100n, 112)

3) Republikański Fork 1864 (Grinnell 1956: 139).

4) Masakra Sand Creek 1864 (Grinnell 1956:110, 176 249)

5) Pawnee Fork Incident, rzeki południowego Arkansasu 1867 (Grinnell 1956: 258, 261)

6) Washita listopad 1868 (Grinnell 1956: 298= 327)

7) Summit Springs 1869 (Grinnell 1956: 310 i nast., 315)

8) Walka Reynoldsa w marcu 1876 (Grinnell 1956:)

9) Walka Mackenziego w listopadzie 1876 r. (Grinnell 1956: 359 i nast.)

10) Slim Buttes, wrzesień 1876 r. - zniszczenie obozu Lakotów i Czejenów (Grinnell 1956: 361.)

Na moją prośbę historyk wojen z Indianami Jerry Greene dostarczył informacji na temat sześciu innych przypadków zniszczenia obozów na Równinach Północnych przez wojsko amerykańskie.

Były to:

1)Shoshoni, Bear River, Idaho, 1863

2) Arapaho, rzeka Tongue, Wyoming, 1865

3) Piegan, rzeka Marias, Montana, 1870

4) Arapaho, walka Batesa, Wyoming, 1874

5) Lakota/Cheyenne, Slim Buttes, Dakota, 1876 (wymieniony dwukrotnie, patrz powyżej)

6) Lakota, Muddy Creek, Montana, 1877

Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę siedem przypadków zniszczenia obozów Czejenów przez wojska amerykańskie przed 1876 r. (lub sześć, jeśli nie liczyć pierwszej walki o most Platte) w porównaniu z czterema takimi przypadkami wśród wszystkich innych plemion razem wziętych przed 1876 r., łatwo zrozumieć, dlaczego wśród plemion mogła przeważać opinia, że ??Czejenów wytypowano do specjalnej i niezwykłej kary.

Thomas B. Marquis, lekarz-fotograf

Fotografie Thomasa Marquisa, z których 142 opublikowano w A Northern Cheyenne Album (Liberty 2006), zostały wykonane przez lekarza w Northern Cheyennes, począwszy od 1922 r., a skończywszy na jego śmierci w 1935 r. W latach 60. zostały zredagowane w tom historii ustnej i komentarzy przez zespół rezerwatu, w tym Johna Woodenlegsa, ówczesnego prezydenta plemienia. Zamierzony jako książka historyczna rezerwatu, projekt został opóźniony do niedawna z wielu powodów, w tym kosztów publikacji, śmierci trzech współpracowników (Woodenlegsa, Elizabeth Wilson Clark i Thomasa D. Weista). Materiał został mi przesłany przez panią Wilson osiem lub dziewięć lat temu, a ja zgodziłem się go zredagować dla University of Oklahoma Press. Negatywy Marquisa, w sumie około 500, są obecnie własnością Buffalo Bill Historical Center w Cody, Wyoming.

Thomas Bailey Marquis, doktor medycyny, jest dobrze znany historykom zajmującym się wojnami z Indianami jako kompilator/współautor Wooden Leg, A Warrior Who Fought Custer (1931) oraz szeregu broszur i innych prac (patrz Źródła poniżej). Jako weteran I wojny światowej (a więc wyszkolony w sztuce walki) oraz prawnik i lekarz (a więc wyszkolony w sztuce argumentacji) jego dwie ostatnie książki, Keep The Last Bullet for Yourself (1976) i Cheyennes of Montana (1978) są generalnie mało znane.

Aby zrozumieć i wyjaśnić jego obrazy, wśród których znajdowało się wiele portretów wojowników Czejenów, musiałem zapoznać się z tymi ostatnimi pracami, które poprawiał aż do swojej śmierci w 1935 r. (Marquis 1978: 250). A niektóre z jego opinii i wniosków są zaskakujące. Niektóre z najbardziej zaskakujących zostały opublikowane już w 1933 r. (patrz cytat powyżej).

Marquis sugeruje, że:

1) Niezależnie od tego, jakie cele i przekonania militarne USA kierowały się w "Wielkiej Wojnie Siuksów z 1876 r.", pozostali zaangażowani Indianie - przede wszystkim Lakota - uważali, że była to głównie sprawa północnych Czejenów (Marquis 1978:21 i nast.)

2) Nieformalne porozumienie zostało osiągnięte między Północnymi Czejenami i Krukami w pobliżu obecnego Busby, MT w lipcu 1875 r. w sprawie zajęcia terytorium przylegającego do rzek Bighorn i Little Bighorn. Dało to zachodnią stronę Krukom, a wschodnią Czejenom. Stało się tak, ponieważ po obu stronach było bardzo wielu adoptowanych jeńców, a każda z nich była zmęczona strzelaniem do własnych krewnych - głównie półkrwi dzieci Crow i Czejenek wziętych do niewoli (Marquis 1978:248-249.)

3) Uczestnicy walki z Custerami z plemienia Północnych Czejenów nie mieli pojęcia, którzy oficerowie jechali przeciwko nim - i nie mieli pojęcia, co się ogólnie wydarzyło, poza wyczynami poszczególnych wojowników. Marquis uważał, że sam przekazał im znaczną część tej ogólnej wiedzy - niektórzy nawet myśleli, że ich głównym antagonistą był Nelson Miles! Miles przybył, aby zbudować obóz koncentracyjny Ft. Keogh u ujścia rzeki Tongue, dopiero kilka miesięcy po bitwie, ale Czejenowie poznali go tam później jako jeńca po walce z siłami Milesa na Wolf Mountain w styczniu 1877 r., która poprzedziła poddanie się Milesowi części plemienia (Marquis 1978: 243).

4) Północni Czejenowie byli pierwsi pod względem znaczenia w czterech z pięciu wielkich bitew w latach 1876-77, w tym w walce Reynoldsa nad Powder River 17 marca, walce Rosebud 17 czerwca, walce Custera 25-26 czerwca i walce Mackenziego 26 listopada nad Red Fork of Powder River. Dzielili znaczenie z Siouxami pod Slim Buttes 6 września. Byli również głównymi bohaterami mniej ważnej bitwy pod HatCreek w Nebrasce 17 lipca. Dywizje Lakotów dały im zaszczytne miejsce, przewodząc wszystkim kręgom obozowym Lakotów (Cheyenne, następnie Oglala, Minneconjou, Blackfoot Sioux, Sans Arcs, Brules, Two Kettles i Uncpapa) przeciwko żołnierzom tego lata, po walce Reynoldsa nad Powder River 17 marca. (Marquis 1967: 21-22; 1979: 258-260)

5) Marquis zasugerował nawet, że Miles mógł mieć indiańską dziewczynę lub przynajmniej "ulubioną" wśród indiańskich więźniarek w Ft. Keogh. Nazywała się Minnie Hollow Wood, Sioux, poślubiła Hollow Wood, weterana walk Cheyenne Custer. Miała 74 lata, kiedy Marquis zrobił jej zdjęcie w obozie Cheyennes w Miles City 4 lipca 1930 r. Zdjęcie znajduje się w kolekcji Custer Battlefield Marquis z etykietą, którą nosiło, gdy było częścią własnego muzeum Marquisa w Hardin w latach 30. XX wieku - "W 1877 r. była wśród więźniarek Cheyenne w Fort Keogh. Stare kobiety plotkują w plemieniu, że była "ulubienicą generała Milesa". (Oryginalna etykieta wystawy Marquisa, Little Bighorn National Battlefield.) Pani Hollow Wood została również sfotografowana przez Marquisa z artefaktami sprzedanymi mu w 1927 r. oraz ze swoim mężem Czejenem, w czepcu wojennym, do którego miała prawo z powodu osobistych czynów męstwa w walce jako jedna z niewielu certyfikowanych Sioux Warrior Women. Zobacz także jej zdjęcie w "Custer on the Little Bighorn", naprzeciwko str. 36 i w Liberty 2006: 170-171, 245.)

To jest naprawdę odurzające i gdyby Marquis nie cieszył się tak dużym zaufaniem jako historyk, wiele z tego zostałoby odrzucone jako przemyślenia maniaka. To, co mówi Marquis, zasługuje jednak na drugie spojrzenie.

Spośród tych sugestii, ta dotycząca możliwego pertraktowania Crow-Cheyenne pod koniec 1875 r. może wywołać najwięcej kpin ze strony znawców. Ale w solidnym murze wrogości Crow-Cheyenne zaczęły pojawiać się pęknięcia. W 1853 r. niektórzy Crows zostali zaproszeni, aby towarzyszyć całemu plemieniu Cheyenne w niesieniu Świętych Strzał przeciwko Pawnee, "co wskazuje, że warunki Traktatu z 1851 r. z Ft Laramie są nadal honorowane" (Grinnell 1956:85). (Po raz pierwszy poprowadzili Arrows jako plemię przeciwko Szoszonom w 1817 r. -- fakt ten dał im prawo do wczesnego zajmowania kraju Powder River -- patrz poniżej.) W lipcu 1999 r. wykład na konferencji w Bozeman wygłoszony przez Franka Rscezkowskiego (Rscezkowski 1999) wskazywał, że nastąpiło początkowe zbliżenie między Krukami a "wrogami", zwłaszcza pod koniec lat 60. XIX wieku -- mówi, że czterech Kruków faktycznie walczyło jako sojusznicy Czejenów w walce z Fettermanem w 1866 r. i że jedna z nich mogła być kobietą!! A obecny historyk Kruków Howard Boggess sugeruje, że chociaż Marquis mógł się mylić co do miejsca i daty (Busby 1875), taka interakcja i dyskusja wcale nie były nieprawdopodobne (komunikacja osobista, wrzesień 1999 r.)

Stawało się jasne dla przynajmniej niektórych Crows, że gdy znikną bizony, tradycyjny styl życia na równinach zniknie wraz z nimi zarówno dla "Wrogów", jak i "Przyjaciół" - a starzy indiańscy wrogowie mogli okazać się lepsi od nowych nie-indiańskich przyjaciół. "Dżentelmeńska" umowa, która pozwoli rzekom Bighorn-Little Bighorn podzielić zwykłe terytorium łowieckie - Crows na zachodzie i Cheyenes na wschodzie - nie jest nie do pomyślenia. To przekonanie, między innymi (patrz 2. i 4. powyżej), doprowadziło Marquisa do przyznania Czejenom pierwszeństwa w walkach Rosebud i Custer, które miały miejsce na ich terytorium.

Propozycje do debaty

Albo Marquis w tych pracach zrezygnował z potencjału badawczego, który sprawił, że jego wczesne prace były tak przydatne dla naukowców, albo mówił rzeczy, które niesłusznie ignorowano przez prawie 70 lat.

Proponuję tutaj, aby:

A. Istnieje ogólne nieporozumienie dotyczące względnego znaczenia "Czejenów" i "Siuksów" w relacjach z wojen indiańskich w XIX wieku. Takie nieporozumienie wynika z ogólnej niewiedzy na temat struktury społecznej i historii tych grup na przestrzeni czasu oraz ich interakcji ze sobą nawzajem i z innymi plemionami, szczególnie z Crows. Ogromna liczba w siedmiu dywizjach Lakota Sioux (Oglala, Minneconjou, Two Kettles, Blackfoot Sioux, Sans Arcs, Brules i Uncpapas) zapewniła im pierwsze miejsce, mimo że w żadnej z nich nie było centralnego organu plemiennego ani organizacji, nie mówiąc już o jakiejkolwiek nadrzędnej federacji "Seven Council Fires". Rzeczywiście, to co można by nazwać pewnego rodzaju "monomania Siuksów" ogarnęło ówczesny personel wojskowy - nawet tak ostrożny obserwator jak John Bourke uważał, że zaatakowali obóz Szalonego Konia 17 marca 1876 r., gdy był to obóz Czejenów (Bourke 1981:243.)

B. Proponuję termin "prymat Czejenów", aby podkreślić fakty: 1) wczesnej, przedsiuksowskiej okupacji Powder River Country na początku XIX wieku (co było głównym źródłem nieporozumień z moim kolegą i mentorem, Bobem Utleyem) i 2) że w oczach innych Indian, przynajmniej, Czejenowie byli głównymi celami wojskowymi w "Wielkiej Wojnie Siuksów". Poruszę również kwestię fenomenu duchowej mocy, autorytetu i przywództwa ceremonialnego Czejenów w przeszłości i jak są one postrzegane dzisiaj.

Moje założenia są takie, że:

1) Czejenowie poprzedzali Siuksów w Black Hills, a stamtąd do Powder River Country na południe od Yellowstone, w tym Powder River, Tongue River i dorzecza Littlehorn-Bighorn. I byli prawdopodobnie główną siłą we wszystkich wojnach na północnych równinach po 1860 roku. (Współczesne uwagi Czejenów na ten temat obejmują wypowiedź nieżyjącego już historyka plemienia Billa Tallbulla, który powiedział: "Siuksowie byli właśnie na bitwie Fettermana, aby zatrzymać konie Czejenów" i inne: "Kruki prowadzili zwiad, Czejenowie prowadzili walki, a Siuksowie otrzymali uznanie" (Mary Ellen McWilliams i telegraf moccasin do autora, 1999).

2) Czejenowie byli pierwszymi plemionami Siuksów, które zdobyły konie, a następnie przekazali je Oglalom, z którymi byli blisko spokrewnieni i zawierali małżeństwa (Grinnell 1956: 36-37; Stands in Timber and Liberty 1998: 116-118; Porter 1986:61; Moore 1996:94).

3) Czejenowie jako pierwsi prowadzili wojnę na poziomie plemiennym, a nie pojedynczych grup lub oddziałów wojennych - "najazdy na konie i skalpy", jak to określał Utley. Miało to miejsce w przypadku Bannocków-Shoshonich w 1817 r., Crows w 1820 r. oraz w czterech kolejnych walkach, w tym dwóch przeciwko Pawnee aż do 1853 r. (Grinnell 1956: 25, 72). Plemienne Święte Strzały były noszone przez całe plemię przeciwko tym wrogom w sześciu odnotowanych ruchach Strzał w ciągu 36 lat, 1817-1853 (Grinnell 1956: 72). Takie ataki z udziałem Strzał musiały być przeprowadzane przez całe plemię.

Nie jest jasne, czy którakolwiek z siedmiu grup Lakotów (Oglala, Hunkpapa itd.) kiedykolwiek toczyła wojnę jako całe społeczeństwa w ten sposób.

4) Proces etnogenezy, łączący kilka grup Czejenów w jeden lud, miał miejsce w Bear Butte w Black Hills około 1800 roku. Dzięki temu Czejenowie trzymali się razem jako zjednoczone plemię przez prawie pół wieku. Żadna inna grupa na równinach nie osiągnęła tak scentralizowanej organizacji plemiennej i autorytetu. Tę jedność dowodzą sześć ruchów Strzał w ciągu 36 lat, 1817-1853, jak wspomniano powyżej. Powtórzmy, takie ruchy wymagały obecności całego plemienia działającego jednomyślnie (Grinnell 1956:72.) Ludzie byli coraz bardziej wciągani w podziały północne i południowe po wybudowaniu Fortu Benta w 1833 roku. Ale dwa główne północne zespoły, Omissis i Suhtai, nigdy nie wyruszyły na południe od Platte po przybyciu z Black Hills (Moore: 1987: 229).

5) Stany Zjednoczone często niedoceniały lub ignorowały Czejenów Północnych w traktatach, które koncentrowały się na mieszkańcach Południa (patrz poniżej). Żaden traktat nie został podpisany przez prawowitych przedstawicieli całego plemienia.

6) Czejenowie nie zostali zidentyfikowani jako tacy w wielu wczesnych relacjach, takich jak Lewis i Clark, z powodu niezwykle zróżnicowanego i mylącego zestawu wczesnych nazw dla różnych zespołów -- patrz również dyskusja poniżej. Tylko Lewis i Clark mieli ich sześć!

Kim więc był markiz?

Thomas B. Marquis pojawił się w Lame Deer w 1922 r., czterdzieści sześć lat po wojnach z Indianami w latach 1876-1877 i zaledwie cztery lata przed 50. rocznicą bitwy pod Custerem. Wytrzymał mniej niż rok jako lekarz agencji, ale "kręcił się" wokół Lame Deer i Hardina przez resztę życia, ledwo wiążąc koniec z końcem jako lekarz prowadzący prywatną praktykę, pisarz i właściciel małego muzeum. Jako biały człowiek, który lubił znajomości z Czejenami, uczestniczył w ceremoniach (w tym w czterech Tańcach Słońca w 1927, 1928, 1929 i 1931 roku, latach, w których ceremonia była oficjalnie zakazana przez politykę rządową). Uczestniczył w tygodniowych uroczystościach, takich jak Boże Narodzenie w Ashland w 1926 roku (Marquis 1978:161-62; Liberty 2006: 252-253). Słyszał wiele historii, oferując tytoń i uwagę każdemu, kto chciał odwiedzić. W tym czasie starzy weterani Czejenów tracili strach przed rozmawianiem z osobami z zewnątrz, tak jak robili to wcześniej tylko z George'em Birdem Grinnellem (który zaczął z nimi pracować w 1890 roku, a którego "Fighting Cheyennes" opublikowano 1n 1916, przed przybyciem Marquisa).

Od samego początku Marquis był zafascynowany ludźmi i ich zwyczajami. W 1922 r. rozpoczął "Indian Diary", który zawierał wiele materiałów, które ostatecznie opublikowano w Cheyennes of Montana (1978). Zapisywał tak różne rzeczy, jak ich maniery przy stole, ich dyscyplinę i uprzejmość, gdy mięso było rozdawane w czasie przydziałów, a nawet ich preferencje w muzyce klasycznej (jedna rodzina z fonografem wyraziła preferencję dla "La Barcarole" - te i inne melodie były dostępne na nagraniach w szkołach rezerwatu!

Do 1927 roku starzy wojownicy zaufali mu na tyle, że zaczęli mu tłumaczyć, a następnie sprzedawać pamiątki z wielkich walk. Począwszy od kwietnia, Marquis nabył ponad 30 z nich. Wiele z nich później stało się podstawą eksponatów indiańskich w Little Bighorn Battlefield National Monument. W 1927 roku kupił siedem karabinów Custer (od Tanglehorn Elk, White Wolf, Sun Bear, White Elk, White Moon, Big Beaver i John Issues), a także nóż do skalpowania, torbę na nogę żołnierską, pas na amunicję, pałkę wojenną i pochwę karabinową (od White Moon, Brown Bird, Mrs. Issues, Mrs. Hollow Wood i innych (wyd. Weist 1979:39., 256, 259). Właściciele z dumą pozowali do zdjęć z tymi przedmiotami, zanim się z nimi rozstali. Każde zdjęcie zostało skrupulatnie zidentyfikowane i datowane.)

Oczywiście, Marquis był już wtedy uzależniony. Podobnie jak wielu innych przed nim i po nim, chciał dowiedzieć się, co tak naprawdę wydarzyło się podczas katastrofy w Custer. Wierzył, że znalazł to we wspomnieniach najpierw Wooden Leg ( Wojownik, który walczył z Custerem, 1931), a następnie co najmniej dwudziestu innych osób, które dzieliły się swoimi wspomnieniami przez około czternaście lat. Często odwiedzał z nimi teren bitwy, co było łatwe, ponieważ on i oni mieszkali w pobliżu, czego nie dzielili uczestnicy Sioux ani liczni biali wywiadowcy, którzy przyjeżdżali z wizytą. Tworzył mapy i robił zdjęcia, wszystkie skrupulatnie oznaczone co do daty i tematu (dziś są one podzielone między Buffalo Bill Historical Center, Little Bighorn National Battlefield, National Anthropological Archives w Smithsonian i National Medical Archives w Bethesda, Maryland). Kiedy wystawiał swoje zdjęcia na spotkaniach rezerwatów, pierwsze doprowadziło do wielu kolejnych, ponieważ widzowie chcieli, aby ich własne rodziny również zostały zarejestrowane. Żyjąc w ubóstwie blisko domu Cheyennes, oswoił się z nimi, oprowadzając ich swoim modelem T i odwiedzając poszczególne rodziny raz po raz. Niektóre z jego opowieści o osobach zebranych w tym czasie, w tym o Porcupine i Iron Teeth, są niemal jedynymi pełnymi współczucia portretami Indian w czasach, gdy byli oni naprawdę rzadcy.

Marquis pogardzał taktyką uderz i uciekaj stosowaną przez zewnętrznych śledczych, którzy chcieli pośpieszyć swoich informatorów, aby napisali sensacyjne relacje, a następnie odjechali następnym pociągiem. "Starzy Indianie się nie spieszą" - skomentował ironicznie i dodał, że takie zachowanie gości jest uważane przez Czejenów za szczyt złych manier. Ponadto każda kłótnia z informatorem z osobą przeprowadzającą wywiad prawdopodobnie kończyła wywiad - informatorzy dochodzili do wniosku, że osoba przeprowadzająca wywiad wiedziała więcej niż oni lub tak myśleli (Liberty 1997; Marquis 1959: 161, 254).

Stopniowo Marquis rozwijał własne teorie bitewne, w tym jedną - masowe samobójstwa żołnierzy - która ściągnęła na niego gniew. Keep the Last Bullet (1976), które uważał za swoje opus magnum, zostało ukończone w 1933 r., ale wydawcy odmówili jego wydania na czterdzieści lat z powodu niepopularnych wniosków dotyczących losu żołnierzy Custera. Marquis twierdził, że żołnierze panicznie bali się tortur - zatem obawiając się pojmania, wielu stosunkowo niedoświadczonych ludzi Custera zabijało siebie i/lub swoich towarzyszy, gdy stał się jasny prawdopodobny wynik bitwy. W rzeczywistości wojownicy Indian Równin z reguły brali do niewoli tylko kobiety i dzieci, zabijając przeciwników płci męskiej. Jednak większość żołnierzy Custera nie wierzyła w ten fakt (patrz "The Dread of Torture" w Keep the Last Bullet , s. 172-179). Marquis twierdził, że uzyskał od Wooden Leg i innych szereg relacji naocznych świadków takich samobójstw. Być może później je odwołali (Wooden Leg 1931: 219-227; Stands in Timber and Liberty 1998: 200.)

Rozdziały Save the Last Bullet "Custer Himself", "Custer's Seventh Cavalry", "What Kind of Soldiers?", "Where Were The Indians?", "The Whiskey Question", "Other Battles with the Indians" i szczególnie "Indian Warrior Ways" są dobrze zbadane i napisane. Jednak wielu miłośników Custera pominęło lub zignorowało całą książkę ze względu na jej tytuł.

Cheyennes of Montana (1978) zawdzięcza wiele redakcji nieżyjącego już dziennikarza Thomasa D. Weista, który napisał wartościowy wstęp i obszerne sprawozdanie biograficzne, w którym staje się jasna natura najwcześniejszej pracy Marquisa, "Indian Journal". Od 1922 roku doktor był zajęty przeprowadzaniem wywiadów ze źródłami Czejenów, które zasugerował mu zwiadowca i tłumacz o mieszanej krwi Willis Rowland. Bez Rowlanda z pewnością nie znalazłby zdumiewającej 92-letniej Susan Iron Teeth, której mąż zginął w walce na Tępy Nóż w listopadzie 1877 roku (Greene 1994: 113-119). I mało prawdopodobne jest, aby napisał współczujący opis Porcupine, "The Messiah Preacher", niszczyciela pociągów, przywódcy Cheyenne Ghost Dance (który osobiście udał się, aby zobaczyć Paiute Messiah, Wovoka lub Jacka Wilsona w Nevadzie) i ogólnego awanturnika z Północnych Czejenów. O Porcupine powiedział: "Ten życzliwy członek najstarszej arystokracji Ameryki mieszkał przez trzydzieści lub czterdzieści lat w chacie z bali na półpustynnych ziemiach szałwii w górnej dolinie Rosebud. Dwóch jego synów osiągnęło wiek męski. Obaj otrzymali nasze wykształcenie w zaawansowanych szkołach indiańskich. Ale obaj zmarli - oczywiście na gruźlicę. Sam Porcupine odszedł do Nieznanego Kraju w 1929 roku, w wieku 81 lat... Szlachetność charakteru jest cechą wrodzoną, a nie jakością nadawaną przez dyplom ukończenia college'u. Dawno temu - zanim powstały college, zanim pojawiły się książki, zanim pojawił się nawet alfabet - wśród ludzkości byli dżentelmeni. Kaznodzieja Mesjasz był takiego właśnie pokroju" (1928:136).

Cheyennes of Montana obejmuje czternaście innych rozdziałów, z których pięć - "Iron Teeth", "A Cheyenne Old Man, or Sun Bear", "James Tangled Yellow Hair", "Oscar Good Shot, or Hastings" i "Jules Chaudel" - zostało opublikowanych 1n 1973 jako "Cheyenne and Sioux: Reminiscences of Four Indians and One White Soldier". Tematyczne rozdziały obejmują "The Messiah Preacher", "The Sacred Tepee", "The Medicine Men", "Indian Ways", "Domestic Relations", "Amusements", "Food Habits", "Health and Disease", "When Death Comes" i "Civilizing Influences" - wszystko to cenna etnografia życia północnych Czejenów w latach dwudziestych XX wieku. Dodatek "Custer Battle Cheyennes" jest szczególnie interesujący dla badaczy wojen z Indianami. Duża część tego materiału pierwotnie ukazała się w Billings Gazette, do której Marquis pisał liczne artykuły począwszy od 1927 r. Gazeta zaczęła się ukazywać w 1933 r.

ETOGENEZA, "PLEMIONA" I CUD SŁODKIEGO MEDYCYNY

Etnogeneza to przyjęcie nowej tożsamości zbiorowej przez członków składowych nowo utworzonej grupy; a etnogeneza to to, co wydarzyło się wśród grup Czejenów w Black Hills kiedyś przed 1800 rokiem. Działo się to również w 13 koloniach Stanów Zjednoczonych! Mniej więcej w czasie, gdy Thomas Jefferson i George Washington sprawowali władzę w Kongresie Kontynentalnym, prorok plemienia Czejenów Sweet Medicine powstał w Bear Butte, aby zjednoczyć nowo dosiadane, ale rozproszone grupy Czejenów w plemię lub naród. Wśród takich jeździeckich kultur Równin brakowało organizacji "plemiennej" (patrz poniżej) - z ogólną strukturą władzy rządzącą każdą grupą składową. Czejenów, znacznie mniej niż wszystkich Siouxów (ale prawdopodobnie mniej więcej tyle samo, co jeden typowy oddział Lakotów, np. Oglala), uprzywilejowano dzięki temu niezwykłemu wydarzeniu. Uważa się, że Sweet Medicine przyniósł cztery Sacred Arrows i powiązaną grupę praw, według których ludzie mieli żyć - w których zabójstwo w plemieniu było uznawane zarówno za przestępstwo, jak i grzech, karane wygnaniem mordercy przez "cztery grzbiety lub cztery rzeki". Uważano, że takie zabójstwo plamiło Arrows krwią ofiary, a jego gnicie wypędzało zwierzynę, tak że ludzie głodowaliby, gdyby Arrows nie zostali uroczyście odnowieni, a winna strona nie została wygnana. Arrows, obecnie zamieszkali u Południowych Czejenów w Oklahomie, do dziś odgrywają ważną rolę w tak krytycznych momentach.

Z tej sytuacji wyrosła duchowa jedność, która w drugiej analogii "rewolucyjnej", można by argumentować, uczyniła Czejenów "pierwszymi w wojnie, pierwszymi w pokoju i pierwszymi w sercach swoich rodaków". Byli pierwsi w wojnie, w każdym razie. John Moore przypomina nam, że we wszystkich 21 bitwach z Indianami USA od 1837 do 1891 roku, w których zginęło dziesięciu lub więcej żołnierzy USA, Czejenowie byli antagonistami w 9 z nich, czyli prawie połowie - spośród wszystkich plemion USA razem wziętych! (Moore 1996: 103; patrz także Stands In Timber and Liberty 1998:xv dla chronologicznej listy około 30 najważniejszych starć Czejenów z około 50). "Nic dziwnego, że generał Frederick Benteen opisał Czejenów jako "Dobrych strzelców, dobrych jeźdźców i najlepszych wojowników, na których kiedykolwiek świeciło słońce". Stanley Vestal w Grinnell 1956: v111.)

Nic porównywalnego z tą syntezą procesu etnogenezy nigdy nie wydarzyło się definitywnie wśród żadnej z grup Sioux, Crows, Arapahoes lub innych typowych polujących na bizony konnych "plemion" z Równin. "Plemię" to termin, który jest obecnie wszechobecny, choć rzadko definiowany lub analizowany. Nie sprzeciwiam się temu współczesnemu użyciu - "plemię" jest często bardziej akceptowalne dzisiaj niż "Indianin" lub "rdzenny Amerykanin". Ale "plemię" użyte tutaj oznacza grupę dzielącą język, kulturę i terytorium plus jakąś formę scentralizowanej władzy. A to, ze względu na siłę dośrodkową Świętych Strzał, posiadali Czejenowie (patrz Fried, The Concept of Tribe, 1975).

Przynosząc ludziom Arrows i związane z nimi prawa, bohater kultury Czejenów Sweet Medicine - "prawdopodobnie prawdziwa osoba i geniusz polityczny" - stworzył coś wyjątkowego (Moore 1987). Historia Sweet Medicine jest opowiedziana szczegółowo gdzie indziej i nie ma potrzeby jej tutaj powtarzać. (Dorsey, The Cheyenne, I, 41-46, i Grinnell, The Cheyenne Indians, II, 348-81.)

Niektóre grupy Czejenów spędziły kilka pokoleń wzdłuż rzeki Missouri w XVII i na początku XVIII wieku, w pobliżu lepiej zorganizowanych plemion wiejskich (Mandan, Hidatsa i Arikara) tej rzeki. Tutaj uprawiali kukurydzę i wchłaniali idee złożonej stratyfikacji społecznej i rytuału, w tym Mandan Okipa (Holder 1970; Wood 1971; Liberty 2005). W przeciwieństwie do tego "Siouxowie" (termin stosowany do każdej z kilkunastu lub więcej luźno zorganizowanych grup w trzech głównych dywizjach - Dakota (wschodnia, sześć lub siedem dywizji), Nakota (centralna, dwie dywizje, Yankton i Yanktonnais) i Lakota (siedem dywizji wymienionych powyżej) - które często się rozdzielały i łączyły - przeniosły się bezpośrednio ze wschodnich lasów na trawiaste równiny. Czejenowie mieli szczególne powiązania z Arickarami, z którymi intensywnie handlowali i którzy również posiadali mityczne opowieści o nadprzyrodzonych strzałach. (Wydaje się prawdopodobne, że kamienne groty samych strzał są wykonane z krzemienia z rzeki Knife znalezionego w pobliżu osad Arickara). A ze swojego wcześniejszego domu w pobliżu źródeł Missisipi, Czejenowie prawdopodobnie przywieźli wiedzę o Midewiwin lub Grand Medicine Society, które wraz z elementami Mandan Okipa prawdopodobnie położyło podwaliny pod Taniec Słońca (Liberty 1965, 1967, 1968, 1970, 2005.) Prawdopodobne jest, że Czejenowie i ich sojusznicy Arapahowie opracowali prototyp Tańca Słońca, który zaczął dominować w ceremoniale równinnym, w okresie, gdy kontaktowali się z wioskami Arickara (Anderson: 1956: 99, cytując Leslie Spier 1921).

Wraz z nowym systemem dziesięciu grup plemiennych żyjących niezależnie przez większą część każdego roku, Czejenowie opracowali formalny system 44 wodzów, czterech z każdej z tych grup i czterech wyższych lub starszych wodzów, w tym jednego, który nosił przy sobie święty pakunek "Sweet Medicine". W przeciwieństwie do sześciu stowarzyszeń żołnierzy (Fox, Elk, Crazy Dog, Dog Soldier, Red Shield, Bowstring: Stands in Timber and Liberty 1967:58-72), które umacniały się coraz bardziej w miarę eskalacji wojny, a których przywódcy byli również znani jako "Wodzowie" (np. Two Moons). "Wielcy Wodzowie" lub "Wodzowie Plemienni" (np. Dull Knife i Little Wolf, chociaż ich przywództwo nastąpiło po latach faktycznej jedności plemiennej) tradycyjnie działali jako decydenci plemienni tylko wtedy, gdy całe plemię zbierało się na ceremonie każdego roku. I przez ile dekad było to możliwe? Nie za wiele. Jeśli ktoś zasugeruje 1800 jako możliwą wczesną granicę, to mogło to trwać dwa pokolenia, być może do 1853 r., kiedy to plemię jako całość po raz ostatni ruszyło z Sacred Arrows przeciwko wrogowi. Struktura plemienna Cheyenne, skrystalizowana przez Sweet Medicine w Bear Butte, szybko padła ofiarą sił odśrodkowych, gdy tylko znalazła się na równinach i została poddana epidemiom, inwazji osadników i coraz większej wojnie.

Następujące daty są krytyczne: W latach dwudziestych XIX wieku nastąpił początek separacji według George'a Benta (Lottinville 1970); w 1833 roku nastąpiła budowa Fortu Benta i wzrost podziału Północ-Południe oraz migracja na Południe po ślubie kupca Williama Benta z plemieniem; w 1838 roku nastąpił ostatni dawny krąg obozowy, według Benta; w 1849 roku, niszczycielska epidemia cholery, która zniszczyła kilka band; w 1853 roku, ostatni ruch Arrowsów przeciwko wrogowi; w 1864 roku trzy bandy Południa zostały zdziesiątkowane w Sand Creek; w 1865 roku, ostatnia unia wojowników Północy i Południa w odwetowych rajdach po Sand Creek. Co ciekawe, ta sama dekada, w której nastąpił rozpad ogólnej jedności Czejenów, niemal doprowadziła do rozpadu "Unii" Stanów Zjednoczonych w wojnie secesyjnej. I dopiero po wojnie secesyjnej cały ciężar amerykańskiej potęgi militarnej został skierowany na Indian z Wielkich Równin.

Co działo się gdzie indziej? I dlaczego Czejenowie, jeśli tak niezwykli, byli niemal niewidoczni na Równinach Północnych w pierwszej połowie XIX wieku?

Po pierwsze, żyli w stosunkowo niewielkich, rozproszonych grupach przez większą część roku. Jeśli chodzi o istnienie na poziomie grupy, możemy spojrzeć wstecz na tysiące lat ludzkiego życia na Równinach przed przybyciem koni, ponieważ nie zmieniło się to aż tak bardzo, dopóki nie pojawiły się konie. Archeolodzy z Równin mogą pokazać, jak pojawiły się naciski ekologiczne:

"Zmiany sezonowe dominują w życiu na równinach. Zachowania zwierząt zmieniają się sezonowo i należy je zrozumieć. Dzikie pożywienie roślinne, czy to nasiona, jagody, owoce, liście, korzenie, bulwy czy kwiaty - pojawiają się i znikają szybko, a ostrożne planowanie ruchów grupowych w odpowiedzi na okresy ich dostępności było konieczne. Późna wiosna i wczesna jesień to czas obfitości pożywienia, łatwego podróżowania i względnego komfortu. Późna jesień i wczesna wiosna to czas szybkich i nieprzewidywalnych zmian pogody i dostępności pożywienia, zamiecie śnieżne, po których następują przedłużające się okresy mroźnej pogody, utrudniają normalne pozyskiwanie pożywienia, a przetrwanie wymaga pewnego przechowywania pożywienia... Istnieje niewiele, jeśli w ogóle, dowodów sugerujących zmiany w złożoności struktury społecznej grup ludzkich w ciągu 6500 lat, w których kultury archaiczne zajmowały północno-zachodnie i północne równiny. Dystrybucja zasobów wymagała ciągłej agregacji i fragmentacji grup w odpowiedzi na dostępność pożywienia, więc grupa była najwyższym osiągniętym poziomem integracji. Nie ma dowodów wskazujących na łączenie się grup z jakąkolwiek (nawet tymczasową) władzą do organizowania działalności gospodarczej lub stawiania czoła zagrożeniom agresji z zewnątrz, jak to widać w warunkach plemiennych... Nawet (późne) zabijanie bizonów, które odbywało się w zagrodach i strukturach religijnych, prawdopodobnie nie obejmowało grupy liczącej ponad 100 osób przez krótki czas potrzebny do zabicia i przetworzenia zwierząt. Grupa najwyraźniej rozpadła się na małe grupy wkrótce potem." (Frison 1998: s. 140-172)

Struktura społeczna "poziomu zespołu" istniała zatem dla wszystkich ludzi zamieszkujących równiny już od sześciu lub więcej tysiącleci ludzkiego życia przed końmi, a niewiele grup wzniosło się ponad nią w czasach historycznych. Formalne mechanizmy plemienne - wodzowie i rady, stowarzyszenia żołnierzy i główne ceremonie, takie jak Taniec Słońca - zależały od zwiększonego zaopatrzenia w żywność, które było możliwe dzięki broni i koniom w szczytowym okresie kultur jeździeckich, który trwał zaledwie stulecie. Jeffrey Hanson porównuje trzy grupy pierwotnych kultur Wielkich Równin (Czejenowie, Arapahoowie, Wrony) z kulturami Równin Północno-Zachodnich (Czarne Stopy i Szoszonowie z Wind River); Równin Północno-Wschodnich (Lakoty/Dakoty, Assiniboine, Odżibwejowie z Równin i Kri z Równin); Równin Południowo-Zachodnich (Komancze, Ute, Kiowa); i Apaczów (Kiowa-Apaches, Jicarillas, Lipans) i dochodzi do wniosku, że większość z nich nie była w ogóle "plemionami" aż do bardzo późnego etapu gry, jeśli w ogóle. Wśród Siouxów w szczególności nie było ogólnej integracji plemiennej ani pan-plemiennej, pomimo romantycznych "Seven Council Fires", które rzekomo zjednoczyły siedem dywizji Lakotów (Hanson 1998 Raymond J. DeMallie, komunikacja osobista, 2/00).

"Nie istniał żaden naród Siuksów, chociaż Europejczycy usilnie próbowali scharakteryzować te grupy. Nie były one niczym innym, jak luźnymi skupiskami mniej lub bardziej blisko spokrewnionych grup rodzinnych (Holder 1970: 97-101).

Kto więc uczestniczył we wszystkich radach "wodzów" z amerykańskimi przywódcami wojskowymi podczas wojen z Indianami? W większości byli to nieformalni przedstawiciele band, którzy nigdy nie byli upoważnieni do działania w imieniu ogółu swojego ludu. Mamy więc wiele wydarzeń historycznych, w których "Zabierz mnie do swojego przywódcy" (lub przyprowadź go do fortu na radę) stało się smutną parodią. Nie było takich prawdziwych przywódców, dopóki "papierowi wodzowie" upoważnieni przez białych nie zaczęli zdobywać faktycznej władzy - czas, który znacznie różnił się w zależności od plemienia.

Traktaty Czejenów ze Stanami Zjednoczonymi przedstawiają nieregularny zapis, w którym plemię jako całość nigdy się nie zgodziło. Pierwszy traktat z Czejenami w 1825 r., Traktat Przyjaźni, został podpisany przez przedstawicieli tylko jednej grupy. Traktat z Fort Wise z 1861 r. (źródło ciągłych problemów - Bent in Lottinville 1970: 118) i Traktat Małego Arkansas z 1865 r. zostały podpisane tylko przez mieszkańców Południa. Traktat z 1866 r. został podpisany przez Tępego Noża (Gwiazdę Poranną) dla mieszkańców Północy, ale wkrótce został unieważniony przez oszustwo i sztuczki rządowe dotyczące Szlaku Bozemana. Traktat z Medicine Lodge z 1867 r. zawierał oddzielne wersje dla mieszkańców Północy i Południa i został podpisany przez Południowych Czejenów, ale nie na północy, gdzie wojna Czerwonej Chmury była w pełnym rozkwicie. Traktat z 1868 r., który zamknął szlak Bozemana i przyznał Czejenom i Siuksom jako nieodstąpione terytorium łowieckie wszystko między Missouri a Górami Bighorn - w tym Black Hills - został podpisany przez Północan, ale szybko unieważniony przez wtargnięcie górników do Black Hills. George Bent mówi, że w 1873 r. w Waszyngtonie wodzom Północnych Czejenów, w tym Little Wolf, powiedziano, że podpisując ten traktat z 1868 r., zgodzili się udać na Południe w późniejszym czasie, aby dołączyć do Południowców - stąd ich wymuszone przeniesienie po kapitulacji w 1877 r. (Bent w Lottinville 1968: 11) i następujący po tym wybuch Północnych Czejenów z Oklahomy w 1878 r. (Grinnell 1956: 263-276; Weist 1977: 39 -77; Moore 1996: 99-101; Schvinden 1993: 5-7).

"Wśród Siouxów i Czejenów panowało wielkie niezadowolenie z powodu naszego nieprzestrzegania postanowień traktatu zawartego w 1867 r., który gwarantował im ogromny pas ziemi, rozciągający się jako rezerwat lub teren łowiecki aż do Gór Bighorn. Na mocy tego traktatu obiecano im jedną szkołę na trzydzieści dzieci, ale żadna szkoła jeszcze nie powstała". (Bourke 1981: 242)

" Nigdy nie byłem zaskoczony, że Czejenowie, których pola kukurydzy znajdowały się kiedyś nad Belle Fourche, strumieniem, który płynie wokół wzgórz od strony północnej, wpadli w szał na wieść, że te piękne doliny zostaną im odebrane, niezależnie od tego, czy zechcą, czy nie... Latem 1876 r. rząd wysłał komisję, której przewodniczącym był senator William B. Allison z Iowa, a członkiem był zmarły generał major Alfred H. Terry, w celu negocjacji z Siuksami w sprawie odstąpienia Black Hills, ale ani Siuksowie, ani Czejenowie nie byli w nastroju do negocjacji..." (Bourke 1981: 243)

Wreszcie, jaką różnicę ich stosunkowo wysoki poziom organizacji politycznej zrobił dla Czejenów i historii? Gdyby było więcej czasu, z jego zasadami jedności i autorytetu, rząd Czejenów mógłby rozwinąć się w wielu kierunkach. Antropolog prawny E. Adamson Hoebel uważał, że ich procesy rozstrzygania sporów i prawo były niezwykle wysoko oceniane przez lud przedpiśmienny (Llewellyn i Hoebel 1937, The Cheyenne Way). Gdyby minęło kilka kolejnych dekad (i nie było epidemii), niektóre plemiona jeździeckie, w tym Czejenowie, mogłyby podbić i włączyć wioski nad rzeką Missouri (Hoebel 1963). Tak jak było, jednocząca struktura społeczna Czejenów z jej ugruntowaniem w świętych sankcjach (nadprzyrodzone kary za konkretne przestępstwa, zwłaszcza zabójstwa wewnątrzplemienne) dawała potężne poczucie autorytetu moralnego ludziom jako całości. Równie fundamentalna była dalekosiężna moc i kompletność ich ceremonii - Massaum lub Taniec Zwierzęcy, Taniec Słońca oraz ceremonie Świętych Strzał i Świętego Kapelusza Medycyny (Hoebel 1960). Było to oczywiste dla ich sojuszników i współpracowników - nawet dla białych przeciwników; i zostanie podsumowane w Wnioskach poniżej.

Robert Utley zauważył, że jeśli obecność Czejenów na początku XIX wieku w regionie Powder River (dorzecza rzek Bighorn, Tongue i Powder River na południe od Yellowstone) była stała, powinna być wyraźniej odnotowana przez traperów i handlarzy; i że jeśli inni Indianie uważali, że Czejenowie byli najważniejsi w 1876 roku, dlaczego więcej historyków nie było tego bardziej świadomych? Myślę, że odpowiedź na to drugie pytanie jest taka, że ??do niedawna bardzo niewielu historyków zajmowało się niejasnymi perspektywami i opiniami pokonanych.

Odpowiedź na pierwsze pytanie jest bardziej skomplikowana, ale opiera się na poważnym zamieszaniu terminologicznym - i na tym, że Czejenowie w latach 1600-1775, nie zorganizowani jeszcze jako plemię (ale żadne z pozostałych też nie) używali wielu mylących nazw w różnych językach. Na przykład sześć z nich zostało zgłoszonych przez Lewisa i Clarka w 1805 r.: "Czejenowie" (sic), "Sheo", "Staetan", "Wetapehato", "Nimousin" i "Dotame". Większość z nich ostatecznie stała się częścią podziału plemiennego Południowych Czejenów. Dwie północne grupy, Omissi i Suhtai (chociaż byli też Południowi Suhtai) pozostały na północy, gdzie zyskały większą liczebność ze względu na lepsze polowania na północy i trawę.

John Moore poświęcił całą książkę (1987) analizie tego wszystkiego. Twierdzi, że trzy małe grupy myśliwsko-zbierackie mówiące po czejeńsku w pobliżu źródeł rzeki Missisipi oddzieliły się od proto -- czejeńskiej (algonkińskiej) bazy językowej, a następnie podzieliły się. Te trzy wczesne grupy to Chienaton, Chongasketon i Oudebaton. Zostały one zgłoszone przez wiele źródeł począwszy od 1682 r. (anonimowe źródło Newberry Library, 1682; Coronelli 1695; Franquelin, 1697; Hennepin, 1698; de Fer, 1705; Verendrye 1743; Carver 1766; Moll 1790; Trudeau 1796; Perrin du Lac 1802; i Loisel 1803) -- (Moore 1987:80, 123). Inne nazwy używane w tych źródłach obejmowały Ous (lub Oisa) de Batons, Gens de Riviere, Nation du Chien, Chaienatpon, Nation de Tracy, Nation des hommes Forts i Tsistsistas lub Gens du Flesches Collees, z dodatkowymi tłumaczeniami i wariantami pisowni. Tsistsistas to nazwa, jaką zazwyczaj posługują się Czejenowie. "Czejenowie" wywodzą się od słowa "Sha-hi-ena" z języka Siuksów, oznaczającego lud mówiący dziwnym językiem (Bent w Lottinville 1970).

Sześć nazwanych grup, o których wspomnieli Lewis i Clark w 1805 r. - Cheyenne, Sheo, Staetan, Wetapehato, Nimousin i Dotame - wywodzi się odpowiednio z Chienaton, Chongasketon i Oudebaton; można je także prześledzić do dziesięciu grup tworzących historyczny krąg obozowy.

Trzy "Protobandy" ewoluowały w następujący sposób:

1) Z pierwotnego zespołu założycielskiego Chianeton wywodzą się "Chyennes" i "Sheo" Lewisa i Clarka. "Sheo" stało się historycznym zespołem Masikota. Z "Chyennes" wywodzą się późniejsze zespoły plemienne (ok. 1830) zwane Heviksnipahis i Hevhaitaneo.

2) Z pierwotnego Chongasketon wywodzi się nazwa Lewisa i Clarka "Staetan", która stała się Suhtai, dobrze znaną, późno przyłączoną grupą plemienną dzielącą północ z Omisami; a być może także Wotapio ("Staetan" prawdopodobnie pochodzi od "Suhtai Hetan", czyli "Jestem człowiekiem z Suhtai").

3) Z pierwotnego zespołu założycielskiego Oudebaton wywodzą się trzy ostatnie grupy Lewisa i Clarka: "Wetepahato", którzy stali się Wotapio; Nimousin stali się Omisis (grupa, która stała się Północnymi Czejenami, we współpracy z Suhtai), a Dotame, którzy stali się Totoimana.

Kilometrowe kręgi obozowe setek tipi w czasie letnich spotkań plemiennych zrobiły duże wrażenie na odwiedzających Plains. Krąg obozowy Cheyenne był jednym z najbardziej spektakularnych. Ludzie obozowali według przynależności do bandy w specjalnie wyznaczonych miejscach. Ostatnie wystąpienie miało miejsce prawdopodobnie w 1853 r., z częściowym ponownym zwołaniem w 1865 r. przed najazdami w odwecie za Sand Creek w 1864 r. Jednak do tego czasu Sand Creek i epidemia cholery w 1849 r. poniosły poważne straty.

Dziesięć tradycyjnych pasów, zaczynających się od lewego "drzwi" kręgu obozowego otwierającego się na wschód, stanowiły:

1) Eaters, Omissis; zawsze na północy, gdzie lepsza trawa i woda pozwalały na zakładanie większych i bardziej ciągłych obozów.

2) Spalona aorta, Heviqsnipahis; utożsamiany z Tsistsistas lub Ludźmi Strzał, często nosicielami Świętej Wiązki Strzał.

3) Hair Rope Men, Hevhaitanui - ciężkie straty spowodowane cholerą w 1849 r., połowa ocalałych pod dowództwem Żółtego Wilka zginęła w 1864 r. w Sand Creek.

4) Scabby, Ovimana; banda War Bonneta, straciła połowę żołnierzy pod Sand Creek.

5) Ridge Men, Isiometannui; związani z Southern Suhtais pod dowództwem Białej Antylopy, ponieśli ciężką klęskę w bitwie pod Sand Creek.

6) Prognathous Jaws, Oktouna; duże straty z powodu cholery w 1849 r.

7) Biedna Haunowa.

8) Masikota - duże straty w walce z cholerą w 1849 r., połączyli się z Hotamitanui, czyli Psimi Żołnierzami, nieobecni przy Sand Creek w 1864 r.; ważni w Summit Springs w 1869 r.

9) Suhtai; większość na północy, ale część na południu.

10) Ci, którzy jedzą z Siouxami, Wutapiu pod Czarnym Kotłem, ciężkie straty nad Sand Creek.

Tak więc po epidemii cholery w 1849 r. i masakrze w Sand Creek w 1864 r. z większości dziesięciu grup pozostały jedynie resztki - wielki krąg obozowy w żadnych pozostałościach nie istniał już po 1865 r. (Hoebel 1960: 31-32; Bent in Lottinville 1970: 33, 96-97; 159-162; Moore 1987: 229-250)

"Czejenowie i Arapaho podzielili się na dwa plemiona; Czejenowie Południowi i Arapaho Południowi przenieśli się na południe od Platte, aby tam zamieszkać, podczas gdy Czejenowie Północni i Arapaho Północni pozostali w starym kraju na północ od Platte". (Bent in Lottinville 1970: 33) Święte Strzały, noszone przez Heviksnipahis, były przechowywane w rejonie Górnej Platte w latach 1800-1850, "Co miało sens geograficzny, ponieważ było to centralne miejsce dla wszystkich zespołów i dogodne do wykonywania dorocznych ceremonii". (Moore 1987: 236)

Każdy z dziesięciu historycznych zespołów dostarczył czterech wodzów do Rady Czterdziestu Czterech (czterech zajmowało wysokie stanowiska honorowe). Do 1865 roku mieszkańcy południa ledwie rozpoznawali swoich dzikich północnych braci, których niewielu widziało przez dwa pokolenia - i którzy wydawali im się zmieniać w Siuksów! (Bent in Lottinville 1970: 195-197) To może być kolejny przypadek potencjalnej etnogenezy w połączeniu Oglala i Północnych Czejenów, którzy często zawierali małżeństwa, a być może ostatecznie mogli włączyć również inne zespoły Lakotów (takie jak Minneconjou).

"Siouxowie i Czejenowie polowali i walczyli razem, utrzymywali na tyle bliskie stosunki, że Lakoci mogli uważać Czejenów za Lakotów. Jednakże powinowactwo to istniało głównie między Czejenami a Minneconjous i Oglalas. "Nigdy nie mieliśmy bliskich kontaktów z Uncpapas", wspominał Cheyenne Wooden Leg. "Byli dla nas niemal obcy. Wiedzieliśmy o nich tylko ze słyszenia od Oglalas i Minneconjou..." (Utley 1993: 122-123)

Jednakże ceremonialny sojusz Uncpapa-Cheyenne, który rozpoczął się w 1875 r., zdaje się podważać opinię Woodenlegsa.

Taniec Słońca z 1875 r.

I to prowadzi nas do jednego z bardziej niezwykłych wydarzeń w historii Marquisa, ponieważ Marquis był pierwszym, który ustanowił niezwykły charakter sojuszu Czejenów i Lakotów z 1876 roku. Nic nie jest lepiej znane niż historia "Tańca Słońca Siedzącego Byka" z 1876 roku, kiedy miał niezwykłą wizję żołnierzy spadających głową w dół do jego obozu. Ale to poprzedziło inną międzyplemienną medycynę lub Taniec Słońca w 1875 roku! Pośród obozów Hunkpapa, Oglala, Północnych Czejenów, Minneconjou i Sans Arcs, w ścisłym związku ze świętym człowiekiem Czejenów Białym Bykiem lub Lodem, miało miejsce wcześniejsze spektakularne objawienie Siedzącego Byka. Siedzący Byk wszedł do chaty z olśniewająco pomalowanym koniem, którego podarował mu Biały Byk, i zatańczył, a koń zdawał się tańczyć z nim. W kulminacyjnym momencie "Siedzący Byk zaintonował: 'Wielki Duch wydał nam naszych wrogów. Mamy ich zniszczyć. Nie wiemy, kim oni są. Mogą być żołnierzami'. Ice również zauważył: 'Nikt wtedy nie wiedział, kim byli wrogowie -- z jakiego plemienia.'...Wkrótce mieli się dowiedzieć". (Utley 1992: 122-24)

Ta więź z Uncpapas z Sitting Bull była zapowiedzią wezwań Cheyenne do nich o pomoc następnej wiosny. Marquis opisuje ich przerażenie po ataku Reynoldsa 17 marca 1876 r., wiedząc, że nie byli w stanie sami wytrzymać dalszych ataków żołnierzy. Udali się po pomoc do Oglalas, a następnie do Unkpapas. Opis Marquisa jest szczegółowo cytowany poniżej:

Po walce 17 marca - "Rozgromieni Czejenowie - rodziny mężczyzn, kobiet i dzieci - maszerowali pieszo przez trzy lub cztery dni na północny wschód do obozu Siouxów Oglalla, gdzie wiodącym wodzem był Crazy Horse. Oglalas karmili i dawali schronienie uchodźcom z Czejenów. Starsi mężczyźni z dwóch grup plemiennych naradzali się w sprawie tego, co uznali za nieuzasadniony atak białych mężczyzn-żołnierzy. Czejenowie byli uważani za ludzi skrzywdzonych. Przedstawili sprawę w następujący sposób: "Biali wypowiedzieli wojnę Czejenom. Ich żołnierze zaatakowali nas. Jest nas niewielu, więc prosimy naszych przyjaciół, Oglalas, o pomoc". Oglalas z Crazy Horse zdecydowali: "Tak. pomożemy wam". Ale dwie grupy zgodziły się, że poszukają pomocy Uncpapas, dowodzonych przez Siedzącego Byka, który właśnie obozował około trzech dni drogi dalej na północny wschód. Więc Czejenowie i Oglalowie wyruszyli, aby zwrócić się o pomoc do Uncpapów.

"W obozie Uncpapa starcy z trzech grup plemiennych spędzili trzy dni na naradach w tej sprawie. Siedzący Byk, zgodnie z indiańską wersją jego postawy, był cały czas orędownikiem pokoju -- to znaczy, że zawsze namawiał swoich zwolenników, aby trzymali się z dala od białych, więc nie mogło być powodu do konfliktu. Ale w tym przypadku, gdy Czejenowie zwrócili się do niego o pomoc, jego zwykły pokojowy kurs został zmieniony. Chociaż on i jego zwolennicy postanowili sami nie wypowiadać wojny białym, wiążąca przyjaźń z Czejenami i jego oznaczałaby wsparcie bojowe, jeśli byłoby to konieczne. Uzgodniono, że trzy grupy plemienne powinny podróżować razem... więc lepiej chronić Czejenów... Ustalono, że Czejenowie, jako ludzie w stanie wojny z białymi, powinni cały czas podróżować na czele pochodu połączonych grup indiańskich. Ich pierwsi przyjaciele, Oglalas, powinni podróżować jako drudzy w formacji ruchu. Uncpapowie, nie chcący prowadzić wojny, lecz zgadzający się udzielić drugiej stronie wszelkiej pomocy, jakiej mogłaby potrzebować, powinni iść na końcu kolumny marszowej.

"Trzy grupy plemienne ruszyły w tej formie na północny zachód, a następnie na zachód. Po drodze dołączyli do nich Siouxowie z Minneconjou z Lame Deer, jako dodatkowi pomocnicy Czejenów. Następnie przybyła grupa Siouxów z Sans Arc i kolejna z Siouxów z Blackfeet".

"W rzeczywistości to, co uważamy za wojnę Siouxów z 1876 r., było, jak widzieli to sami Indianie, wojną białych przeciwko Czejenom. Siouxowie uczestniczyli w niej głównie jako sojusznicy".

"Oddział Custera z jego pułku przypadkowo zbliżył się do końca długiej grupy obozów, należącej do Czejenów, gdy nastąpił atak... Ta główna faza bitwy tego dnia była zatem postrzegana przez wszystkich Indian jako spotkanie, w którym Czejeni byli szczególnie wiodącymi wojownikami po stronie Indian. Znacznie większa liczba wojowników Siuksów, którzy również wzięli udział w tej konkretnej walce, była postrzegana jako po prostu pomoc Czejenom". (Marquis 1933: 3-4; 1967: 22)

Gdyby nie było Tańca Słońca z 1875 r. z jego duchowym połączeniem Cheyenne i Uncpapa, które miałoby trwać do 1876 r., silny obóz Uncpapa mógłby odrzucić zaproszenie Cheyenne do dołączenia i wsparcia ich i Oglalasów tego lata. Siła przyciągania innych zespołów Lakotów byłaby mniejsza bez Siedzącego Byka. I inne wyniki bitew tego lata mogłyby się wydarzyć.

Tego lata działał ostatni czynnik. Głęboka moc duchowa, rodząca rodzaj autorytetu moralnego, motywowała Czejenów, a wyczuwali to członkowie innych plemion. Jak stwierdził Hoebel, porównując prawa Czejenów z prawami Komanczów i Kiowa, "Czejenowie... byli militarystyczni. Oni również walczyli dla łupów i przyjemności; kult wojny był całkowicie ich. Ale gdzieś w ich przeszłości, głęboko w ich dziedzictwie Algonkinów, była tradycja, która dawała im poczucie formy, wyczucie uporządkowanego porządku, dojrzałość emocji i działania... Czejenowie posiadali zrytualizowany rząd plemienny. Mieli dobrze rozwinięty system społeczeństw wojskowych. W ceremoniach Tańca Słońca, Tańca Zwierząt i Odnowy Świętej Strzały posiadali rytuały plemienne, które służyły posiadaniu ich świadomości bycia jednym ludem. Podczas wykonywania tych wielkich ceremonii cieszyli się również wspólnym doświadczeniem emocjonalnym, które budowało więź wspólnej lojalności plemiennej". (Hoebel1961:129)

Ten duchowy system wartości i siła zostały wyczute przez innych. Musiały zostać wyczute przez Siedzącego Byka podczas jego ceremonialnego stowarzyszenia z Cheyenne White Bull lub Ice w 1875 roku. Po drugim Tańcu Słońca Siedzącego Byka na Rosebud w czerwcu 1876 roku przed walką z Custerami, White Bull był ponownie z Siedzącym Bykiem w listopadzie, osobiście unikając w ten sposób spustoszenia spowodowanego atakiem Mackenziego na wioskę Dull Knife na Powder River 26 listopada (Grinnell 1956: 346, 377, 383). Jeśli chodzi o ich wcześniejsze powiązanie z Arapaho, Clark Wissler powiedział o Czejenach i Arapaho: "Te dwa plemiona Algonkin wykonały słynny Taniec Słońca w tym, co wydaje się być jego najpełniejszą formą, więc jeśli nie zapoczątkowali ceremonii, to przynajmniej są ludźmi, którzy nadali jej najbardziej widoczną oprawę sceniczną. Pod wieloma innymi względami stanowią elitę Indian konnych, szczególnie w kwestiach związanych z ceremoniami." (Wissler 1967: 109)

Taki duchowy autorytet trwa wśród tradycjonalistów do dziś (Liberty 1960, 1965; 1968; 1970). Do współczesnych Czejenów często zwracają się członkowie innych plemion, którzy pytają o harmonogram tegorocznych ceremonii. A starszy Strażnik Świętego Kapelusza powiedział mi w 1959 r.: "Wojsko wybrało nas na Strażników, chociaż byliśmy obaj starzy i nie za zdrowi, aby wykonywać tę pracę - pomyśleliśmy, że pójdziemy dalej, a ludzie pomogą nam dbać o tipi. Od kiedy je mieliśmy, nigdy nie opuściliśmy dnia, aby porozmawiać z naszym Bogiem, prosząc o zdrowie nie tylko dla nas, ale także dla plemienia i ludzi na zewnątrz... Nikt nie będzie żył wiecznie... (ale)... planujemy to utrzymać tak długo, jak będziemy mogli". (*Członkowie towarzystwa wojskowego wybrali go i jego żonę.) Ceremonialny autorytet i władza Czejenów pozostają fundamentalne dla sposobu życia ludzi.

Wróćmy na chwilę do Bourke'a, na którym Czejenowie robili większe wrażenie niż na jakimkolwiek innym plemieniu z Wielkich Równin: Uważał ich za przystojnych, "porównując wyglądem do innych ludzi, których widziałem. Ogólnie rzecz biorąc, Czejenowie są niezwykle zaciekli, okrutni, biegli w walce, niezrównani w jeździectwie, precyzyjni jako strzelcy. Z mojej znajomości z nimi w agencji Red Cloud w 1877 r. i mojej służby przeciwko nim, wyrobiłem sobie bardzo wysokie mniemanie o ich ogólnym charakterze i zawsze uważałem ich za prawdomównych i godnych zaufania". (Porter 1986:60)

Wniosek

Koncepcja "prymatu Czejenów" (moje określenie), widziana przez Indian, a nie przez armię, mogła być własnym wynalazkiem Marquisa. Ale on argumentuje za tym w sposób wymowny. Chciałby, aby inni Indianie - przede wszystkim Siouxowie - powiedzieli (w moim sparafrazowanym, projektowanym cytacie):

"Nie wiemy, co zrobili Czejenowie, że żołnierze byli na nich tak wściekli. Musiało być naprawdę źle! Dlaczego ciągle ich atakowali i niszczyli obozy Czejenów? (np. Platte Bridge i Grand Island, 1856; Solomon River, 1857; Republican Fork i Sand Creek 1864; Washita 1868; Summit Springs, 1869; walka Reynoldsa i walka Mackenziego, 1876). Ale oni są naszymi przyjaciółmi, krewnymi i naszymi duchowymi braćmi, a oni zostali zaatakowani i to oni byli w stanie wojny, więc zgodziliśmy się im pomóc i poprosiliśmy, aby poszli na czele honorowego miejsca. I stanęliśmy za nimi".

ŹRÓDŁA CYTOWANE

Biuro Adiutantury Generalnej, chronologiczna lista działań z Indianami itp. od 15 stycznia 1837 do stycznia 1891, 1979. The Old Army Press.   Anderson, Robert 1956 "Buffalo Men, ceremonia petycji Czejenów wywodząca się z Sutaio". Southwestern Journal of Anthropology:12:92-104.
Bourke John G. 1971  On the Border With Crook   Lincoln, U of Nebraska Press. Pierwotnie opublikowano w 1891 r.
Dorsey, GA 1905   The Cheyenne . Chicago, Field Museum Anthropological Series, 2 tomy.
Fried, Morton H. 1975 Pojęcie plemienia . Menlo Park, Cummings Publishing Co.
George C. Frison 1998 "Archaiczne obszary północno-zachodnich i północnych równin" s. 140-172 w Wood, red. 1998
Jeffrey Hanson 1998 "Późni myśliwi z Wielkich Równin", s. 456-480 w: Wood, red. 1998   Archeologia na Wielkich Równinach .
Greene, Jerome A. Ed. 1993 Bitwy i potyczki Wielkiej Wojny Sioux, 1876-1877: Pogląd wojskowy.   Norman, U of Oklahoma Press.
-- 1994  Lakota i Czejenowie: poglądy Indian na Wielką Wojnę Siuksów, 1876-1877 . Norman, U of Oklahoma Press.
George Bird Grinnell 1956 Walczący Czejenowie.  1915 Charles Scribners Sons Norman, University of Oklahoma Press.
-- 1962 The Cheyenne Indians . 2 tomy. Drugie wydanie, Nowy Jork, Cooper Square. Pierwotnie opublikowane w 1923.
Hedren, Paul L. Ed. 1991 Wielka wojna Siouxów 1886-1887: Najlepsze z Montany Magazyn historii Zachodu . Helena, Montana Historical Society Press.
--1996  Traveler's Guide to the Great Sioux War: The Battlefields, Forts, and Related Sites of America's Greatest Indian War   Helena,. Montana Historical Society Press.
-- Ft Laramie i Wielka Wojna Siuksów . Norman, University of Oklahoma Press.
Hoebel, E. Adamson Antropologia: 1972   The Study of Man . Czwarte wydanie. 1972 Nowy Jork, McGraw-Hill. Por. rozdziały Prawo i porządek społeczny oraz Organizacja polityczna i polityka, s. 500-538.
-- 1960 Cheyennes: Indianie Wielkich Równin . Nowy Jork, Holt, Rinehart i Winston.

-- 1961 Prawo człowieka pierwotnego: studium porównawczej dynamiki prawnej . Cambridge, Harvard University Press.

-- 1963-65 Wykłady klasowe, Uniwersytet Minnesoty.

Holder, Preston 1970 Motyka i koń na równinach: studium rozwoju kulturowego Indian Ameryki Północnej . Lincoln, U of Nebraska Press.
Liberty, Margot 1959 Notatki z wywiadu z Henrym Little Coyote, lipiec 1959. W posiadaniu autora.
-- 1965 "Tłumienie i przetrwanie północnego tańca słońca Czejenów". Minnesota Archeologist 27:120-143.

-- 1967 "Opowieść narracyjna o Tańcu Słońca z 1959 r. i otwarciu Sacred Medicine Hat". Plains Anthropologist 12:367-68.

-- 1968 "Opowieść księdza o tańcu słońca północnych Czejenów". Wiadomości z muzeum University of South Dakota 29:(1,2) 1-32.
  -- 1970 "Kapłan i szaman na równinach: fałszywa dychotomia". Plains Anthropologist xv: 73-80.
--  1980 "The Sun Dance". S. 179-196 w Wood, W. Raymond i Margot Liberty, redaktorzy, Anthropology on the Great Plains . Lincoln, University of Nebraska Press.
   -- 1997 "Ustne i pisemne spojrzenie Indian na wojny z Indianami". Str. 125-138 w: Rankin, red., Legacy: New Perspectives on the Battle of the Little Bighorn .
   -- 2005 "Od Earthlodge do Medicine Lodge? Prawdopodobne pochodzenie Cheyenne'a w Sun Dance". S. 75-82 W Donna C. Roper i Elizabeth B. Pauls, redaktorzy, Plains Earthlodges: Ethnographic and Archeological Perspectives . Tuscaloosa, University of Alabama Press.
   -- 2006 Album północnych Czejenów: fotografie Thomasa B. Marquisa z komentarzem Johna Woodenlegsa . Norman, University of Oklahoma Press.
KN Llewellyn i A. Hoebel 1937  The Cheyenne Way: Konflikt i orzecznictwo w jurysprudencji pierwotnej . Norman, U of Oklahoma Press.
Savoie, Lottinville, wyd. 1968 Życie George'a Benta napisane na podstawie jego listów przez George'a E. Hyde'a Normana, U of Oklahoma Press.

Markiz, Thomas Bailey

-- 1928 Memoirs of a White Crow Indian (Thomas LaForge). The Century Company. Przedruk 1974 University of Nebraska Press.
  -- 1957 (1931) Drewniana noga: Wojownik, który walczył z Custerem . Lincoln, University of Nebraska Press.
  -- 1967 (1933-1934) Custer on the Little Bighorn . Anna Rose Octavia Heil, red. 5. wydanie. Lodi, Kalifornia: End-Kian Publishing Company. Ponowne wydanie w formie książki serii broszur pierwotnie opublikowanej w Scottsdale, Arizona: Cactus Pony.
  -- 1933a. "Oglądała ostatnią bitwę Custera: jej historia", zinterpretowano w 1927 r. (1967, sekcja VI.)
-- 1933b. "Szkic historii bitwy pod Custer: starcie czerwonych i niebieskich". (1967, rozdział I.)
  -- 1933c. "Który Indianin zabił Custera?" (1967, rozdział III) oraz Żołnierze Custera nie zostali pochowani (1967, rozdział V.)  -- 1934a. "Deszcz w twarz i Curley, kruk" (1967, rozdziały IV i VIII.)
  -- 1934b. "Siedzący Byk i Gall, Wojownik" (1967, rozdział VII.)
  -- 1934c. "Dwa dni po bitwie pod Custerem: starcie czerwonych i niebieskich oczami żołnierza-gibbona" (1967, rozdział II.)
  -- 1973 "Cheyennes and Sioux: Reminiscences of Four Indians and One White Soldier". Artykuły przedrukowane w Marquis 1978, Cheyennes of Montana .
  -- 1976   Zachowaj ostatnią kulę dla siebie: Prawdziwa historia ostatniej walki Custera . Wprowadzenie Josepha Medicine Crowa. Algonac, Michigan: Reference Publications.
  -- 1978   Cheyennes of Montana . Thomas B. Weist, red. Algonac, Michigan: Reference Publications.
John H. Moore 1987  Naród Czejenów: historia społeczna i demograficzna . Lincoln, U of Nebraska Press.  -- 1996  Cheyenne . Cambridge, wydawnictwo Blackwell.
Porter, Joseph C. 1986   Paper Medicine Man: John Gregory Bourke i jego amerykański Zachód.   Norman, U of Oklahoma Press.
Frank Rzeczkowski 1999 "Intertribal Relations and the Bozeman Trail: A Catalyst for Change". Rękopis referatu wygłoszonego na konferencji Bozeman Trail Heritage Conference, Bozeman, Montana, 28 lipca-1 sierpnia.
Stands In Timber and Liberty 1998 (1967.)  Cheyenne Memories . Drugie wydanie. New Haven, Yale University Press, Oryginalnie opublikowane w 1967 roku.
Svingen, Orlan J. 1993 Północny rezerwat Indian Czejenów, 1877-1900 . Niwot, University of Colorado Press.

Utley, Robert 1993 Włócznia i tarcza: życie i czasy Siedzącego Byka . Nowy Jork, Henry Holt and Company.
-- 1999 Szlak Bozeman przed Johnem Bozemanem: kraj pełen ludzi . Przemówienie otwierające, Konferencja Dziedzictwa Szlaku Bozeman, Bozeman, MT. 28-31 lipca 1999 r.

Viola, Herman J. 1999 Little Bighorn Remembered: The Untold Story of Custer's Last Stand . Nowy Jork, Random House (Times Books).
Weist, Thomas B. 1977 Historia ludu Czejenów . Billings, Montana: Montana Council for Indian Education.
  -- 1978 Redaktor, Cheyennes of Montana autorstwa Thomasa B. Marquisa.
  -- 1978 Wstęp redaktora. S. 9-22 w Weist, red.,  Cheyennes of Montana .
  -- 1978 Thomas B. Marquis, str. 23-49 w Weist, red., Cheyennes of Montana .
Wissler, Clark 1950  The American Indian . Przedruk 3. wydania. Nowy Jork.

-- 1967 Indianie Stanów Zjednoczonych . Wydanie poprawione, poprawki przygotowała Lucy Wales Kluckhohn. Nowy Jork, Doubleday, Anchor Books.

Wood, W Raymond 1971: "Biesterfeldt, Post Contact Coalescent Site on the Northeastern Plains". Smithsonian Contributions to Anthropology nr 15, Smithsonian Institution, Waszyngton, DC
-- Redaktor, 1998 Archeology On the Great Plains . Lawrence, University of Kansas Press.