Indiańskie plemiona USA- SIUKSOWIE Dakota

Zobacz też: https://www.wdn358.ca/s/WahpetonDakotaNation-TheStoryoftheDakotaOyateinCanadaJune2017.pdf

Dakota (wymawiane[da'k?ota] , język Dakota : Dak?óta/Dakhóta ) to plemię rdzennych Amerykanów i rząd zespołu First Nations w Ameryce Północnej.

Tworzą dwie z trzech głównych subkultur Siuksów i zazwyczaj dzielą się na Dakotę Wschodnią i Dakotę Zachodnią .

Cztery grupy wschodniej Dakoty to Bdewáka?thu?wa?, Wa?péthu?wa?, Wa?pékhute i Sisíthu?wa?.

Czasami określa się ich mianem Santee (Isá?yathi lub sá?-athi; "nóż" + "obóz", "mieszka w miejscu krzesiwa nożowego"), którzy zamieszkują wschodnie Stany Dakoty, środkową część Stanu Minnesota i północną część Stanu Iowa.
Mają plemiona uznane przez rząd federalny, które osiedliły się w kilku miejscach.

Dakotami Zachodnimi są Yankton i Yanktonai (Ihá?kt?u?wa? i Ihá?kt?u?wa?na; "Wieś na końcu" i "Mała wioska na końcu"), którzy zamieszkują obszar Górnego biegu rzeki Missouri . Yanktonowie-Yanktonai są zbiorowo określani również endonimem Wičhíyena ("Ci, którzy mówią jak ludzie"). Mają również odrębne plemiona uznane przez rząd federalny. W przeszłości Dakotami Zachodnimi błędnie klasyfikowano jako Nakota, którzy zamieszkują Montanę i po drugiej stronie granicy w Kanadzie, gdzie są znani jako Stoney

Nazwa

Słowo Dakota oznacza "sojusznik lub przyjaciel" w języku Dakota, a ich autonimami są Ikčé Wičhášta ("Indianie") i Dakhóta Oyáte ("Dakoci").

Grupy etniczne

Dakota Wschodnia i Zachodnia to dwie z trzech grup należących do narodu (Plemienia) Siuksów (nazywanego również Dakotą w szerokim znaczeniu), trzecią są Lakota (Thít?u?wa? lub Teton).
Trzy grupy mówią dialektami, które są nadal stosunkowo wzajemnie zrozumiałe. Nazywa się to wspólnym językiem, Dakota-Lakota lub językiem Sioux

W skład Dakoty wchodzą następujące zespoły:

Dywizja Santee (Dakota Wschodnia) (Isá?yathi, co oznacza "obóz z nożami")
- Grupa Mdewakanton (Bdewákha?thu?wa? "Wieś Jeziora Duchów" lub "ludzie mistycznego jeziora"
  
  znane osobistości: Taoyateduta [Little Crow; Mała Wrona]
- Grupa Sisseton (Sisíthu?wa?, co można przetłumaczyć jako "bagno/jezioro/wioska łusek ryb"
  znane osoby: Ishtakhaba
- Grupa Wahpekute (Wa?pékhute, "Łucznicy Liści")
  
  znane osoby: Inkpaduta
- Grupa Wahpeton (Wa?péthu?wa?, "Wioska Liścia")
  znane osoby:
Dywizja Yankton-Yanktonai (Dakota Zachodnia) (Wičhíyena)
- Grupa Yankton (Ihá?kthu?wa?, "Wioska Kresu")
  znane osoby:
- Grupa Yanktonai (Ihá?kthu?wa?na, "Mała Wieś Końcowa")
  - Górny Yanktonai
  - Hú?kpathina lub Dolny Yanktonai
    znane osoby: Wanata

Język

Artykuł główny: język Dakota

Język Dakota jest językiem Siouan z doliny Missisipi, należącym do większej rodziny języków Siouan-Catawban. Jest blisko spokrewniony i wzajemnie zrozumiały z językiem Lakota, a oba są również bardziej odległe od języków Stoney i Assiniboine. Dakota jest pisany alfabetem łacińskim i ma słownik i gramatykę.

Historia

Zobacz także: Sioux § Historia

Przed XVII wiekiem, Santee Dakota (Isá?yathi; "Nóż", znany również jako Wschodni Dakota) zamieszkiwali okolice Jeziora Górnego, a ich terytoria znajdowały się w dzisiejszej północnej Minnesocie i Wisconsin. Zbierali dziki ryż, polowali na zwierzęta leśne i łowili ryby łodziami.

Wojny z Odżibwejami [Ojibwe (Chippewa)] w latach 1700-ych zepchnęły Dakotów do południowej Minnesoty, gdzie zamieszkiwali Zachodni Dakotowie (Yanktonowie, Yanktonai) i Tetonowie (Lakota).

W latach 1800-. Dakotowie podpisali traktaty ze Stanami Zjednoczonymi, przekazując znaczną część swoich ziem w Minnesocie.
Niespełnienie przez Stany Zjednoczone zobowiązań umownych na czas, a także niskie dostawy żywności doprowadziły do Wojny Dakotów w 1862 r., w wyniku której Dakotowie zostali wygnani z Minnesoty do licznych rezerwatów w Nebrasce, Dakocie Północnej i Południowej oraz Kanadzie.
Po roku 1870 Dakotowie zaczęli powracać do Minnesoty, tworząc w tym stanie obecne rezerwaty.

Yankton i Yanktonai Dakota ( Ihá?kt?u?wa? i Ihá?kt?u?wa?na; "Wieś-na-końcu" i "Mała wioska-na-końcu"), zbiorczo określani również endonimem Wičhíyena, mieszkali w rejonie Rzeki Minnesota, zanim odstąpili swoje ziemie i przenieśli się do Dakoty Południowej w 1858 roku. Pomimo odstąpienia swoich ziem, ich traktat z rządem USA pozwolił im zachować tradycyjną rolę w Očhéthi Šakówi? jako opiekunów Kamieniołomu Pipestone, który jest centrum kulturalnym ludu Sioux.

Są uważani za Dakotów Zachodnich (nazywanych również środkowymi Siouxami) i w przeszłości byli błędnie klasyfikowani jako Nakota.
Prawdziwymi Nakotami są Assiniboine i Stoney z zachodniej Kanady i Montany

Santee (Isá?yathi lub Dakota Wschodnia)

Migracje ludu Odżibwejów ze wschodu w XVII i XVIII wieku, uzbrojonego w muszkiety dostarczone przez Francuzów i Brytyjczyków, zepchnęły Dakotów dalej w głąb Minnesoty oraz na zachód i południe.
W tradycji legendarnej istnieje np. opowieść o wielkiej Bitwie pod Kathio, zwana też Bitwą pod Izatys, to ustna tradycja plemienia Ojibwe (Chippewa) opisująca bitwę stoczoną w 1750 roku pomiędzy Ojibwe i Grupą Mdewakanton, Szczepu Sante Dakota) w wiosce Kathio, zwanej też Izatys, nad rzeką Rum, obok jeziora Mille Lacs

Stany Zjednoczone nadały nazwę "Terytorium Dakoty" północnej przestrzeni na zachód od rzeki Missisipi aż do jej źródeł.

Po Wojnie Dakotów w 1862 r.. rząd federalny wydalił Santee (w tym Mdewakanton) z Minnesoty.
Wielu z nich zostało wysłanych do Rezerwatu Indian Crow Creek na wschód od rzeki Missouri, na terenie dzisiejszej Dakoty Południowej.
W 1864 r. część z rezerwatu Crow Creek została wysłana do St. Louis, a następnie łodzią popłynęła w górę rzeki Missouri, ostatecznie do Rezerwatu Santee Sioux

W XXI wieku wirezerwatach, a wielu w małych i większych miastach w Minnesocie, ększość Santee żyje w rezerwatach i Nebrasce, Dakocie Południowej, Dakocie PKanadzie. Udawali się do miast w poszukiwaniu większej liczby możliwości ółnocnej i pracy i lepszych warunków życia.

Ihá?kthu?wa?-Ihá?kthu?wa?na (Yankton-Yanktonai lub Zachodnia Dakota)

Dywizje Ihá?kthu?wa?-Ihá?kthu?wa?na, znane również pod zanglicyzowaną pisownią jako Grupy: Yankton (Ihá?kthu?wa?: "Wieś końcowa") i Yanktonai (Ihá?kthu?wa?na: "Mała wieś końcowa") składają się z dwóch pasów lub dwóch z siedmiu ognisk rady.

Według Nasunatanka i Matononpa w 1880 r. Yanktonai dzielą się na dwie podgrupy znane jako Górne Yanktonai i Dolne Yanktonai (Hú?kpathina).
Zajmowali się wydobyciem Kamienia fajkowego.

Yankton-Yanktonai przenieśli się do północnej Minnesoty.
W XVIII wieku odnotowano, że mieszkali w regionie Mankato (Maka To - Earth Blue/Blue Earth) w południowo-zachodniej Minnesocie wzdłuż Rzeki Blue Earth

Większość Yanktonów żyje w Rezerwacie Indian Yankton w południowo-wschodniej Dakocie Południowej.
Niektórzy Yanktonowie żyją w rezerwacie Indian Lower Brule i rezerwacie Crow Creek , który jest również zajmowany przez Lower Yanktonai.

Upper Yanktonai żyją w północnej części rezerwatu Standing Rock i w rezerwacie Spirit Lake, na obszarach w centralnej Dakocie Północnej. Inni żyją we wschodniej połowie rezerwatu Indian Fort Peck w północno-wschodniej Montanie.
Ponadto mieszkają w kilku kanadyjskich rezerwatach, w tym Birdtail, Oak Lake i Whitecap (dawniej Moose Woods).

Mapa przedstawiająca ogólne rozmieszczenie plemion i podplemion Siuksów pod koniec XVIII wieku; obecne rezerwaty zaznaczono na pomarańczowo.

Współczesne podziały geograficzne

Dakotowie utrzymują wiele odrębnych rządów plemiennych rozsianych po licznych rezerwatach i społecznościach w Ameryce Północnej: w Dakotach, Minnesocie, Nebrasce i Montanie w Stanach Zjednoczonych oraz w Manitobie , w południowym Saskatchewan w Kanadzie.

Najwcześniejsze znane europejskie zapisy dotyczące Dakotów wskazują na ich obecność w Minnesocie, Iowa i Wisconsin. Po wprowadzeniu konia na początku XVIII wieku Siouxowie dominowali na większych obszarach lądu - od dzisiejszej środkowej Kanady do rzeki Platte , od Minnesoty do rzeki Yellowstone, w tym w regionie Powder River